Mô phỏng GLP-1 bằng chế độ ăn uống

Thuốc chủ vận peptide giống glucose 1 (GLP-1) đã được chứng minh hiệu quả trong việc giúp người béo phì giảm cân bằng cách làm giảm cảm giác thèm ăn, từ đó họ sẽ ăn ít hơn.

Nhưng có ý kiến cho rằng con người có thể dễ dàng bắt chước tác dụng của thuốc thông qua sử dụng thực phẩm. Ví dụ, thời gian qua một trào lưu dậy sóng trên mạng xã hội cho rằng uống hỗn hợp yến mạch pha với nước và nước cốt chanh - gọi là ‘oatzempic’ - có tác dụng ức chế cảm giác thèm ăn và giúp mọi người giảm cân theo cách tương tự.

Thế hệ thuốc giảm cân mới chứa hoạt chất semaglutide như Ozempic mô phỏng quá trình diễn ra tự nhiên trong cơ thể chúng ta mỗi ngày. Khi chúng ta ăn, ruột sản xuất hormone GLP1 làm tăng nồng độ insulin trong máu, giảm sản xuất đường ở gan, làm chậm quá trình tiêu hóa và giảm cảm giác thèm ăn.

Chất xơ và polyphenol là chìa khóa tự nhiên giúp kiểm soát cân nặng. Ảnh: Canva

Chris Damman, bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa và phó giáo sư lâm sàng tại Đại học Washington, cho biết: “Hormone GLP-1 là ‘chất điều hòa chính’ toàn bộ quá trình trao đổi chất của cơ thể chúng ta. Những con đường này rất phức tạp, liên quan đến nhiều loại hormone khác nhau”. Nhưng y học biết rằng hai thành phần chính trong chế độ ăn của con người có liên quan đến GLP-1 là chất xơ và polyphenol. Mary Sco, bác sĩ nội trú và là tác giả của nhiều cuốn sách về dinh dưỡng tại Virginia (Hoa Kỳ), cho biết: “Chất xơ là thức ăn ưa thích của hàng nghìn tỷ vi khuẩn sống trong ruột chúng ta”.

Theo bà, khi chúng ta ăn thực phẩm giàu chất xơ và polyphenol, những thành phần này sẽ được hệ sinh vật đường ruột chuyển hóa thành axit béo chuỗi ngắn, kích thích sản xuất GLP-1. Thực phẩm giàu chất xơ bao gồm các loại hạt, đậu, trái cây và rau củ, trong khi polyphenol cũng có thể được tìm thấy trong trái cây, rau củ và các loại hạt.

Một chất dinh dưỡng quan trọng khác cho quá trình trao đổi chất là chất béo không bão hòa đơn, cũng liên quan đến việc làm tăng nồng độ GLP-1. Chất này có trong dầu ô liu, quả bơ và các loại hạt.

Quá trình này cũng bắt đầu trước khi thức ăn đến ruột. Nghiên cứu cho thấy vị đắng của thực phẩm giàu polyphenol kích thích các thụ thể vị giác gửi tín hiệu đến ruột để sản xuất hormone tiêu hóa, bao gồm cả GLP-1.

Sco cũng cho biết, việc tăng nồng độ GLP-1 một cách tự nhiên trong cơ thể không chỉ phụ thuộc vào những gì chúng ta ăn mà còn phụ thuộc vào cách chúng ta ăn. Ngoài ra, những nghiên cứu mới cho thấy thứ tự ăn của chúng ta cũng rất quan trọng. 

Các chuyên gia cảnh báo rủi ro sức khỏe của trào lưu Oatzempic. Ảnh: Canva

Thuốc hay chế độ ăn: Cách nào giảm cân tốt hơn?

Trong khi đối với một số người chế độ ăn uống cân bằng và lối sống năng động là đủ để giảm cân, thì đối với những người khác, các chất chủ vận GLP-1 lại cần thiết. 

Damman lập luận: “Thay đổi hành vi là một điều rất khó khăn. Đó là lý do tại sao các biện pháp thay đổi lối sống thường không hiệu quả đối với những người bị rối loạn chuyển hóa, và tại sao thuốc lại hữu ích cho những người bị béo phì bệnh lý kèm theo các biến chứng”

Trong khi đó, theo Sco, đối với một số người, chế độ ăn giàu chất xơ, polyphenol và chất béo không bão hòa đơn có thể là cách hiệu quả để kiểm soát thèm ăn. Theo bà, các quy tắc áp dụng cho mọi người vì đó là sinh lý cơ bản của con người. Tất cả chúng ta đều nhận được tín hiệu ‘ngừng ăn’.

Damman cũng đồng tình. Ông nhấn mạnh một chế độ ăn uống khuyến khích sản xuất tự nhiên GLP-1 phải bao gồm đầy đủ các loại thực phẩm nguyên chất, bao gồm trái cây, rau củ, các loại đậu và các loại hạt. 

Ông nói: “Có thể là mỉa mai khi cố gắng mô phỏng tác dụng của thuốc giảm cân, nhưng trong mắt một số chuyên gia dinh dưỡng, điều này hoàn toàn có thể. Sau khi đi lòng vòng, cuối cùng con người cũng kết thúc bằng việc ăn những thực phẩm nguyên chất. Không gì thay thế được điều này”. 

Tương lai của nghiên cứu GLP-1

Trên BBC Future, Gary Schwartz, giáo sư y khoa, khoa học thần kinh, tâm thần học và khoa học hành vi tại Trường Y Albert Einstein (Hoa Kỳ) cho biết: “Nhiều nguyên nhân khiến cho béo phì gia tăng ở nhiều nơi trên thế giới, nhưng một số nhà nghiên cứu đồng ý rằng môi trường thực phẩm và cuộc sống hiện đại là một phần nguyên nhân”. 

Theo Schwartz, môi trường thực phẩm chỉ mới trở thành mối đe dọa trong thời gian gần đây, trong cuộc sống con người do thực phẩm siêu chế biến chứa rất nhiều đường và chất béo. Chúng tối đa hóa các thành phần thực phẩm mà bản năng sinh học con người muốn tìm kiếm. 

Khi chúng ta tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến, vùng não phần thưởng (reward zone) được kích hoạt với lượng dopamine tăng vọt, khiến chúng ta ăn rất nhiều. Theo thời gian, điều này có thể làm giảm độ nhạy cảm của não với những thành phần này, khiến chúng ta phải tiêu thụ thực phẩm nhiều hơn để đạt được mức độ thỏa mãn giác quan tương tự.

Nhưng một số khám phá mới đây cho thấy những thuốc giảm cân thế hệ mới có thể làm giảm ham muốn ăn những thực phẩm siêu chế biến. Lợi ích này vượt trội hơn so với các tác dụng phụ như buồn nôn và các triệu chứng tiêu hóa mà thuốc gây ra.

Schwartz nói: “Những phát hiện này cho thấy có một cơ chế nào đó mà chúng ta có thể khai thác để khôi phục chế độ ăn uống lành mạnh mà không cần dùng thuốc. Nó có thể hạn chế cảm giác tưởng thưởng và đạt được cảm giác thỏa mãn mà không cần ăn quá nhiều”.  

Các nhà nghiên cứu cũng cho rằng y học có thể xem xét hoạt động và hành vi của não bộ trong quá trình ăn uống, giảm cân và tăng cân trở lại để xem liệu có bất kỳ biện pháp can thiệp nào trên chế độ ăn uống và tập thể dục nhằm mang lại hiệu quả tương tự như thuốc hay không.

Schwartz nói: “Sẽ cần các thử nghiệm lâm sàng hoặc nghiên cứu chế độ ăn uống kết hợp với hình ảnh học và các biện pháp duy trì việc giảm cân. Nhưng trong vòng một thập kỷ tới, y học sẽ hiểu được một số điều quan trọng nhất định trong não và biết cách tác động đến chúng bằng hành vi hoặc chế độ ăn uống”.

Theo TSK số 700