Đúng là mọi người chúng ta nên xem thức ăn là những vị thuốc. Chúng ta có thể chọn thức ăn để “ăn cho mát”, “ăn cho bổ”, “ăn cho khỏe” và “ăn gì bổ nấy”,… để chúng vừa là những thực phẩm vừa là những vị thuốc. Nhưng đồng thời cũng nên xem xét nghĩa thứ hai ẩn chứa trong câu nói ông bà ta để lại, đó là: “Không đói vẫn nên ăn rau, hễ đau là dùng đúng thuốc” nhằm duy trì và bảo vệ sức khỏe tốt hơn.

Trước hết, xin bàn về nghĩa thứ nhất của “Đói ăn rau, đau uống thuốc”. Đó là nên dùng rau quả trong thực đơn ăn uống hằng ngày, bởi vì rau quả không chỉ giúp “độn” bụng khi đói mà còn là thuốc giúp ta phòng và chữa bệnh. Cần lưu ý, hằng ngày ta phải ăn uống đầy đủ và cân bằng năm nhóm chất dinh dưỡng: đạm, béo, đường bột, vitamin và chất khoáng. Riêng rau quả tươi chính là nguồn thực phẩm chứa nhiều loại vitamin và chất khoáng cần thiết nhất.

Ngoài tác dụng dinh dưỡng tức bồi dưỡng cho sức khỏe của chúng ta, gần như tất cả các loại rau quả ít nhiều đều có tác dụng có lợi là tham gia vào việc phòng chống bệnh. Hiện nay các nhà khoa học đã chứng minh nhiều bệnh phát sinh do trong cơ thể xuất hiện quá nhiều chất gây hại gọi là “gốc tự do”. Chính các gốc tự do gây các phản ứng oxy hóa nặng nề làm hủy hoại tế bào (đặc biệt ở màng tế bào hoặc cấu trúc di truyền trong nhân tế bào), phá hủy các mô gây nên quá trình lão hóa và bệnh tật.

Có hai trường hợp gốc tự do phát sinh ra rất nhiều trong cơ thể ta. Thứ nhất là do ô nhiễm môi trường, do tia cực tím từ ánh nắng, do khói thuốc lá, do viêm nhiễm trong cơ thể, thậm chí do dùng một số dược phẩm… làm cho cơ thể sinh ra nhiều gốc tự do. Thứ hai là tâm ta thường xuyên bấn loạn, đặc biệt bị stress bệnh lý, đưa đến cơ thể ta rối loạn cũng sinh ra rất nhiều gốc tự do. Khi có sự tăng quá nhiều gốc tự do sẽ gây ra tình trạng viêm nhiễm ở các cơ quan, bị các bệnh lý như tim mạch, bệnh thần kinh, đục thủy tinh thể, thoái hóa hoàng điểm ở mắt, tăng nguy cơ các bệnh ung thư và nhất là sớm xuất hiện hiện tượng lão hóa. Lão hóa tức là các tế bào mau già đi, sớm đến thời điểm diệt vong. Các nhà khoa học cũng đã chứng minh rằng chính rau quả là nguồn cung cấp các các chất chống oxy hóa (vitamin C, vitamin E, tiền vitamin A tức beta caroten, chất khoáng selenium…). Ngoài tác dụng chống oxy hóa, vitamin C có trong rau quả tươi còn giúp tăng cường miễn dịch và làm bền vững thành mạch máu, mau lành vết thương, tăng hấp thu chất sắt để tạo máu, tham gia quá trình tái sinh tế bào, tổng hợp chất keo, điều hòa chuyển hóa chất béo; còn beta caroten là tiền chất của vitamin A cần thiết cho tăng trưởng, sức nhìn của mắt, sự toàn vẹn của da và niêm mạc, tăng sức đề kháng… Rau quả còn là thực phẩm chủ yếu cung cấp chất xơ giúp tiêu hoá thuận lợi, hạn chế tăng đường huyết, phòng ngừa xơ vữa mạch máu, gây no để cơ thể không dung nạp thực phẩm chứa quá nhiều năng lượng. Với chế độ ăn có nhiều rau quả mà các thế hệ trước đây áp dụng, ở nước ta ít người bị tăng mỡ máu hay béo phì, bị bệnh tim mạch, đái tháo đường…

Như vậy, ta rất nên: “Đói ăn rau để việc ăn rau giống như đau uống thuốc, hoặc giúp khỏi bị đau để khỏi phải uống thuốc”. Nhưng mọi chuyện trên đời đều có giới hạn của nó. Câu nói xưa của ông bà ta vẫn có hạn chế để ta vận dụng đúng mực, không bị hại, tức là “Rất nhiều trường hợp đau phải uống thuốc chứ không chỉ ăn rau mà khỏi”. Nhất là trong thời buổi hiện nay ta có rau được dùng dưới dạng “Thực phẩm chức năng”. Có thể nói thực phẩm chức năng (TPCN) là chế phẩm của thời nay nhằm cụ thể hóa phần nào câu nói “Đói ăn rau, đau uống thuốc”. Bởi vì đa số TPCN là dược thảo tức bắt nguồn chủ yếu từ rau quả. Các TPCN lại được bày bán với với bao bì chai lọ giống chai lọ thuốc và dạng bào chế là viên nén, viên nang giống y như viên thuốc. Chính tưởng lầm là thuốc mà thông qua việc TPCN được quảng cáo rầm rộ với những lời có cánh bay bổng hết biết mà nhiều người xem chúng là thuốc có tác dụng tốt, thậm chí gọi đó là chế phẩm thần kỳ chữa được bá bệnh. Trên nhãn, bao bì của TPCN theo quy định của ngành y tế bắt buộc phải ghi rõ: “Đây không phải là thuốc và không được dùng để thay thế thuốc”. Cần lưu ý, mặc dù là TPCN, nhưng vẫn phải dùng đúng liều lượng theo hướng dẫn thì mới an toàn. Và, TPCN vẫn có thể gây tác dụng phụ có hại giống như thuốc, thậm chí có thể gây dị ứng nặng nề nhất là sốc phản vệ (như báo chí đã đưa tin ở ta, có người dùng TPCN để trị bệnh lupus ban đỏ đã bị dị ứng rất nặng, phải nhập viện để chữa trị).

Như vậy, rau được xem là thuốc nhằm dùng chúng để phòng ngừa bệnh và trong giới hạn nào đó dùng để chữa được một vài bệnh thông thường gọi là rối loạn nhẹ, chứ chúng không phải là thuốc và không thể có tác dụng gọi là “thần kỳ” trị mọi thứ bệnh, kể cả các bệnh ngặt nghèo.

Từ trình bày trên mà ta cần quan tâm đến nghĩa thứ hai: “Không đói vẫn nên ăn rau, hễ đau là dùng đúng thuốc”. Nghĩa là trong mọi bữa ăn ta đều ăn thật nhiều rau quả, ăn “độn” khi đói và vẫn ăn rau quả nhiều vào khi bữa ăn ê hề, có quá nhiều thịt cá bơ mỡ mời gọi quyến rũ. Còn khi bị đau bệnh, nếu là rối loạn thông thường, nhẹ có thể dùng dược thảo, rau quả để cải thiện rối loạn. Bởi vì rối loạn thông thường là các vấn đề về sức khỏe mắc phải không trầm trọng đến độ phải đi khám bác sĩ hoặc phải đến bệnh viện để được chữa trị mà chỉ cần có chế độ nghỉ ngơi, dinh dưỡng thích hợp tại nhà kết hợp một số biện pháp chữa trị không dùng thuốc là có thể cải thiện các rối loạn đó. Nhưng nếu sau vài ngày mà rối loạn không cải thiện thì tốt nhất là đi khám bệnh. Có rất nhiều bệnh cần được khám chẩn đoán đúng bệnh, dùng đúng thuốc thì mới chữa khỏi. Chứ đừng quá trông cậy vào “đói ăn rau để nên thuốc trong mọi trường hợp” là không đúng.