Cuối tháng 7.2020, thông tin nhiều bệnh nhân bị ngộ độc Botulinum sau khi ăn patê chay đóng hộp, nhập viện với các triệu chứng sụp mi mắt, khó nuốt, yếu tay chân, thở yếu, suy hô hấp... đã khiến dư luận xã hội chú ý quan tâm. Mới đây, trưa ngày 20.3.2021, lại có 6 người ở Bình Dương phải nhập viện do nghi ngờ ăn phải patê chay có chứa độc tố của vi khuẩn Clostridium botulinum, có chung triệu chứng chóng mặt, mờ mắt, cứng lưỡi, khó nuốt, được các bệnh viện cấp cứu, nhưng có một người không qua khỏi.

Trước đó, vào cuối tháng 2 đến đầu tháng 3.2021, tại làng Kon Kum, xã Măng Cành, huyện Kon PLông, tỉnh Kon Tum đã xuất hiện chùm ca bệnh làm 2 người chết, 22 người nhập viện với cùng một triệu chứng suy hô hấp. Kết quả xét nghiệm cho thấy những ca bệnh này là do ngộ độc thực phẩm, tác nhân gây bệnh được xác định là do vi khuẩn Clostridium botulinum.

Giống như độc tố uốn ván, độc tố Botulinum là một men tiêu protein, làm tiêu hủy chất trung gian dẫn truyền thần kinh, ức chế giải phóng acetylcholin ở chỗ nối thần kinh - cơ, ngăn cản dẫn truyền thần kinh ở các dây thần kinh vận động, phó giao cảm và các hạch tự động. Hệ thần kinh trung ương và cảm giác không bị ảnh hưởng. Không giống như nha bào, độc tố Botulinum chịu nhiệt kém, nên ngộ độc xảy ra khi ăn thức ăn chưa chín hoặc đã nấu chín nhưng để lâu. Bệnh có tỷ lệ tử vong cao nếu không được điều trị.

Sau khi ăn phải thức ăn nhiễm độc tố của vi khuẩn Clostridium botulinum, bệnh có thể phát sinh từ nhẹ không cần điều trị đến mức rất nặng, tử vong trong vòng 24 giờ. Thời gian ủ bệnh từ thường từ 12 – 36 giờ nhưng còn tùy thuộc vào liều của độc tố, có thể thay đổi từ 6 giờ đến 8 ngày sau ăn. Thể điển hình của bệnh là thể liệt hai bên đối xứng, bắt đầu thường là nhìn đôi (song thị) và liệt điều tiết, khó nói, khó nuốt. Tình trạng yếu cơ đối xứng hai bên tiến triển nhanh chóng, theo trình tự từ trên xuống, bắt đầu từ đầu xuống cổ, cánh tay, lồng ngực và chân. Buồn nôn, nôn và đau bụng có thể xảy ra trước hoặc sau khi bắt đầu liệt. Chóng mặt, nhìn mờ, miệng khô và đau là những triệu chứng thường gặp. Bệnh nhân thường không sốt, tỉnh táo và định hướng được nhưng cũng có thể mệt mỏi, ngủ gà hoặc kích động. Bệnh nhân thường bị sụp mi mắt, có khoảng phân nửa số bệnh nhân bị giãn đồng tử và mất phản xạ ánh sáng. Bệnh nhân thường bị bí tiểu do liệt bàng quang và táo bón do liệt ruột. Liệt hô hấp làm ứ đọng đàm, ho khạc kém, dễ sặc, thở yếu, nhanh, nông do liệt cơ liên sườn, liệt cơ hoành. Nếu bị suy hô hấp nặng bệnh nhân phải thở máy.

Ngộ độc Clostridium botulinum ở trẻ nhỏ, là thể bệnh thường gặp, độc tố tạo ra và hấp thu trong ruột của trẻ sau khi các nha bào bị tiêu hóa và nảy mầm. Mức độ nghiêm trọng từ nhẹ gây chậm phát triển đến nặng gây liệt nặng kèm suy hô hấp và có thể làm tử vong đột ngột. Tác nhân gây bệnh được xác định là nha bào Clostridium botulinum có trong mật ong, do vậy đã có khuyến cáo không nên cho trẻ dưới 12 tháng tuổi ăn mật ong. Các trường hợp bệnh thường xảy ra ở trẻ dưới 6 tháng tuổi, trẻ lớn hơn thì độ nhạy cảm với bệnh có thể giảm đi khi các chủng vi khuẩn thường trú ở đường ruột phát triển.

Bệnh nhân ngộ độc độc tố Botulinum được chẩn đoán khi bệnh nhân không sốt, tỉnh táo về tinh thần nhưng liệt đối xứng lan xuống và không có bất thường về cảm giác. Bệnh cảnh là mới ăn đồ hộp, có 2 người trở lên cùng biểu hiện tương tự sau khi ăn, uống cùng một loại thực phẩm. Có thể gặp các trường hợp đơn độc hoặc riêng lẻ ở các nơi khác nhau.

Bệnh nhân cần được nhập viện và theo dõi chặt chẽ để cấp cứu và hồi sức hô hấp. Nguyên tắc điều trị là phát hiện sớm tình trạng liệt cơ hô hấp, kiểm soát đường thở, thở máy và hồi sức. Nhờ tiến bộ trong điều trị hô hấp và chăm sóc tích cực nên tỷ lệ tử vong của bệnh đã giảm xuống. Người bệnh nặng có khi cần thở máy kéo dài vài tháng. Một số bệnh nhân bị yếu cơ một thời gian và rối loạn thần kinh thực vật tới một năm sau khi bị bệnh.

Dùng thuốc giải độc tố càng sớm càng tốt khi đã có chỉ định. Giải độc tố Botulinum là các mảnh kháng thể hoặc kháng thể trung hòa đặc hiệu độc tố Botulinum. Về lý thuyết, thuốc chỉ có tác dụng với các độc tố còn tự do trong máu, không có tác dụng với các độc tố đã gắn tại thần kinh; do đó, không thể ngay lập tức đảo ngược được các triệu chứng đã xảy ra. Tuy nhiên thuốc có thể ngăn ngộ độc tiến triển nặng lên và rút ngắn đáng kể thời gian ngộ độc, giảm thời gian thở máy, hồi sức và thời gian nằm viện. Thuốc được xếp vào loại thuốc hiếm, được dự trữ hạn chế trong chương trình dự trữ thuốc hiếm của các quốc gia.