1. Trước quyết định điều trị

Cần một chẩn đoán kết luận là giai đoạn trầm cảm. Xưa kia, có quan niệm thuốc chống trầm cảm là thuốc hướng thần có khả năng điều chỉnh tâm trạng trầm cảm, tức trầm cảm là tình trạng mà thuốc chống trầm cảm, tức trầm cảm là tình trạng mà thuốc chống trầm cảm chữa khỏi. Ngày nay, khẳng định này không còn được thích hợp do thực tiễn lâm sàng và điều trị tự gây nhiều phức tạp. Một số thuốc chống trầm cảm được dùng điều trị bệnh lý khác trầm cảm, đặc biệt trong rối loạn ưu tư lo lắng, trong đau nhức, hoặc giả trong đau xơ cơ nguyên phát (TSK số 323, ngày 1.1.2007). Lại có nhiều giai đoạn trầm cảm không được giải quyết tốt bằng thuốc chống trầm cảm, khởi đầu là trường hợp trầm cảm nhẹ.

Chẩn đoán giai đoạn trầm cảm thường thường là dễ: chỉ còn là chọn thuốc chống trầm cảm. Ngược lại, có thể xảy ra trường hợp chẩn đoán lờ mờ, không chắc chắn, khi giai đoạn gãy đứt không rõ ràng, tức giai đoạn trước và sau lộ ra rối loạn hay than vãn từ người bệnh. Phải chăng rối loạn nhân cách mà không phải cần đến hóa chất (thuốc) để điều trị? Phải chăng chỉ vài dấu hiệu trầm cảm - phản ứng, đơn giản, không đáng cho một chẩn đoán và điều trị bài bản? Hay là, quả thật một bệnh lý đích thực của khí sắc - tâm trạng, cần phải quan tâm, cho dù ở mức độ nặng nhẹ như thế nào đi nữa?

Từ “rối loạn trầm cảm” nói lên sự dè dặt - thận trọng do vốn hiểu biết về lâm sàng và sinh lý bệnh của chúng ta bắt buộc áp đặt cho chúng ta. Vài dữ liệu thần kinh - sinh lý hay dược học không thể đưa chúng ta đến ý nghĩ có hoàn toàn khả năng hiểu bao trùm toàn bộ bản chất các rối loạn khí sắc - tâm trạng ở người bệnh. Buồn bã, chậm lụt tâm lý - vận động, biểu hiện ưu tư lo lắng (không có trầm cảm nào mà không ưu tư lo lắng, cũng như không có ưu tư lo lắng nào mà không dấu hiệu trầm cảm), rối loạn giấc ngủ, mất tin tưởng ở chính mình, ý nghĩ đen tối hay tự tử… là cùng xảy ra, đi kèm theo vô số rối loạn thần kinh hay nội tiết, trong số đó: rối loạn cấu trúc giấc ngủ, giảm hay tăng hoạt lực mạng lưới thần kinh gắn liền với cảm xúc của chúng ta, điều chỉnh nhiệt độ các nội tiết sinh học của cơ thể… Trong chừng mực, chúng ta không biết rõ bản chất sinh chứng bệnh kỳ quặc này, mà chúng ta gọi “thể chính yếu của trầm cảm” để cho nó rõ nét và tuân theo toàn bộ thể hiện lâm sàng và cách tiến triển.

Cho dù giai đoạn trầm cảm nhẹ hay nặng nguy cơ biến chứng đều như nhau: mãn tính hóa, tự tử, tách rời đời sống cộng đồng. Đã được chứng minh: tiên lượng xấu nếu chẩn đoán hay điều trị trễ; hoặc giả, điều trị không dập tắt được hoàn toàn giai đoạn trầm cảm.

2. Quyết định điều trị

Trước tiên cần có vài suy nghĩ:

Đối với người chữa trị: cần đảm bảo không phải một cơn bừng cảm xúc thoáng qua: theo quy ước chẩn đoán trầm cảm chỉ được chấp nhận sau một thời gian gây rối trên 15 ngày;

Đối với người bệnh, hiệu năng của thuốc chống trầm cảm chỉ được đánh giá sau 3 đến 6 tuần lễ và nếu có hiệu nghiệm, phải tiếp tục từ 4 đến 6 tháng liền.

Ít khi giai đoạn trầm cảm là một trường hợp cấp cứu, ngoại trừ nguy cơ đe dọa tự sát, cần có biện pháp nhập viện chuyên môn để ngăn chặn và theo dõi.

Không thể quan niệm điều trị trầm cảm mà không có sự giúp đỡ tâm lý. Đứng đầu là người chữa trị nhờ thấu đáo sự đau khổ của người bệnh, trong hỏi han đã an ủi phần nào sự đau khổ, đối chiếu với thiếu hiểu biết của một số người chung quanh. Hỏi người bệnh trầm cảm về sự có mặt của triệu chứng này, triệu chứng kia của trầm cảm, cả về ý nghĩ đen tối tự vận, là phương cách làm êm dịu phiền muộn nặng nề đối mặt với những biểu hiện thường được coi như đặc điểm tâm lý hơn là dấu hiệu của bệnh thật sự mà ta muốn giải thoát giúp người bệnh.