Matthew Campen đã phát hiện ra vi nhựa trong não người, nhau thai, tinh hoàn và các cơ quan khác. Ảnh: NYT

Trong số những vụn nhựa đó, Garcia tìm thấy một vật quen thuộc bất ngờ: Một chiếc đầu ống hút thí nghiệm (pipette tip) bằng nhựa, thứ mà ông và hàng ngàn nhà khoa học khác sử dụng mỗi ngày trong phòng lab.

Garcia là thành viên của một phòng thí nghiệm hàng đầu thế giới, do nhà độc chất học Matthew Campen điều hành, đang nghiên cứu cách các hạt nhỏ gọi là vi nhựa tích tụ trong cơ thể con người.

5 chiếc nắp nhựa trong não người

Nghiên cứu mới nhất của nhóm công bố trên tạp chí uy tín Nature Medicine vào tháng 2 năm nay thực sự làm rúng động giới khoa học.

Qua phân tích các mẫu mô não người, họ nhận thấy những mô não thu thập vào năm 2024 chứa một lượng vi nhựa nhiều gần gấp đôi so với các mẫu của năm 2016. Campen nói: “Khi vi nhựa chất đống ngoài môi trường thì chúng cũng đang dần tích tụ bên trong cơ thể chúng ta”.

Một số phát hiện khác của nhóm nghiên cứu cũng khiến nhiều người lo ngại. Họ thấy não của những người mắc chứng mất trí nhớ có nhiều vi nhựa hơn so với não của những người không mắc chứng bệnh này.

Trong một bài báo đăng trên Toxicological Sciences năm 2024, họ chỉ ra rằng vi nhựa còn hiện diện trong tinh hoàn và nhau thai người. Chưa kể một số nhà khoa học khác còn phát hiện thấy vi nhựa trong máu, tinh dịch, sữa mẹ, thậm chí là phân su của trẻ sơ sinh.

Vi nhựa ngoài môi trường dần tích tụ trong cơ thể người. Ảnh: Getty Images

Nhưng bất chấp sự hiện diện của vi nhựa ở nhiều nơi trong cơ thể người và những lo ngại về rủi ro sức khỏe, vẫn còn nhiều điều mà giới khoa học chưa hiểu rõ. Đối với các nhà độc chất học, điều đầu tiên mà họ đặt ra là “liều lượng bao nhiêu có thể gây độc”.

Bất kỳ chất nào, ngay cả nước, đều có thể gây độc ở liều lượng đủ cao nhưng Campen và Garcia vẫn chưa biết được là cần bao nhiêu vi nhựa để bắt đầu gây ra các vấn đề sức khỏe.

Với sự hiện diện của nhựa ở mọi nơi trong cuộc sống, câu hỏi đặt ra là liệu thực phẩm, quần áo, không khí hay các nguồn khác có phải là mối đe dọa lớn nhất không? Để trả lời câu hỏi này, Campen và Garcia chuyển sang nghiên cứu xác chết.

Phòng thí nghiệm của Campen như nhà kho lưu trữ những bí mật thầm kín của cơ thể người. Trong một chiếc tủ đông lạnh là các mẫu mô não, gan, thận, động mạch và cả cơ quan sinh dục được bảo quản cẩn thận.

Tiến sĩ Garcia mở một chiếc lọ có nhãn “DB”, viết tắt của “dementiabrains” (não người bị sa sút trí nhớ). Mùi formaldehyde đặc trưng của phòng giải phẫu xộc lên.

Ông cẩn thận gắp ra một mảnh mô não trông giống một miếng đậu hủ nhỏ rồi đặt lên đĩa petri. Phân tích từ những mẫu não này đã mang lại kết quả đáng kinh ngạc. Trong 24 mẫu mô não người được kiểm tra, họ phát hiện nồng độ vi nhựa lên đến gần 5.000 microgram trên mỗi gram mô (µg/g), nghĩa là mỗi bộ não có 7g vi nhựa, và theo Campen nó cỡ một chiếc muỗng nhựa dùng một lần hay 5 chiếc nắp nhựa.

Nhựa hiện diện khắp nơi

Vi nhựa được tìm thấy khắp mọi nơi trong cơ thể người. Ảnh: Britannica

Hiện vẫn chưa rõ lượng nhựa này ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe con người, nhưng dù sao thông tin cũng đủ gây báo động. Hiện tại nhóm của Campen đang nghiên cứu mô từ các mặt cắt ngang của một bộ não để tìm hiểu xem liệu một số vùng nhất định có nồng độ vi nhựa cao hơn hay không, và liệu điều đó có liên quan đến các vấn đề như bệnh Parkinson hay mất trí nhớ không.

Để thực hiện nghiên cứu này, lý tưởng nhất là nghiên cứu một bộ não từ trước những năm 1970 hoặc 1960, thời điểm nhựa trở nên phổ biến. Thí nghiệm như thế tốn kém và mất thời gian, các mẫu não cũng không dễ kiếm, còn các máy phân tích nhựa lại có giá khoảng 150.000 USD/chiếc.

Nhưng phải nghiên cứu như thế Campen mới đưa ra một số kết luận mà không ai khác có được. Một trong những khám phá quan trọng nhất của ông liên quan đến kích thước thực sự của hạt vi nhựa. Chúng nhỏ hơn rất nhiều so với những gì mà các nhà khoa học từng mô tả. Bằng kính hiển vi có độ phân giải siêu cao, ông quan sát thấy những mảnh vụn nhựa giống như mảnh vỡ, dài không quá 200 nanomet (nm).

Để so sánh, một sợi tóc người có chiều ngang khoảng 80.000 nm. Những hạt nhựa này nhỏ hơn chiều ngang sợi tóc tới 400 lần và mỏng đến mức gần như trong suốt. Kích thước siêu nhỏ này giải thích tại sao chúng có thể vượt qua các hàng rào bảo vệ tự nhiên của cơ thể như hàng rào máu não (lớp màng bảo vệ não) hay nhau thai, để xâm nhập vào các cơ quan nội tạng.

Campen nhấn mạnh: “Phát hiện có thể làm thay đổi hoàn toàn hiểu biết của chúng ta về lượng vi nhựa có trong cơ thể, cách chúng xâm nhập, nơi chúng có thể đến và những ổn thương chúng có thể gây ra”.

Vậy những hạt nhựa này đến từ đâu? Christy Tyler, giáo sư khoa học môi trường tại Viện Công nghệ Rochester, giải thích rằng rác thải nhựa cuối cùng sẽ đi vào đất, nước, không khí và thậm chí cả nước mưa. Chúng xâm nhập vào thực vật, tích tụ dần trong chuỗi thức ăn. Nhựa có trong quần áo chúng ta mặc, thảm trải nhà, ghế sofa, hộp đựng thức ăn. Nói chung, theo Tyler, chúng hiện diện khắp nơi.

Rác thải nhựa phân rã trong môi trường, xâm nhập vào động vật và tích tụ dần trong chuỗi thức ăn. Ảnh: Getty Images

Điều đáng nói hơn là phân tích của nhóm tiến sĩ Campen cho thấy các hạt vi nhựa trong mô người chủ yếu đến từ rác thải nhựa được tạo ra từ nhiều năm trước, đã bị phong hóa theo thời gian. Họ tìm thấy một lượng đáng kể polyethylene (PE), loại nhựa chủ đạo từ những năm 1960, nhưng lại ít hơn loại nhựa dùng trong chai nước phổ biến từ những năm 1990.

Điều đó cho thấy một thực tế đáng buồn: Ngay cả khi chúng ta ngừng sản xuất nhựa ngay hôm nay, lượng nhựa khổng lồ đã tồn tại trong môi trường sẽ tiếp tục phân rã và có khả năng xâm nhập vào cơ thể chúng ta trong nhiều thập kỷ tới.

Nhưng ngoài vi nhựa, giờ đây người ta tin rằng một số hóa chất trong nhựa như phthalate, bisphenol A và chất chống cháy, có thể gây hại cho sức khỏe con người. Bên cạnh đó, Campen cũng quan tâm đến “nhựa tươi”, loại nhựa bong ra từ thớt và chai nước khi chúng ta sử dụng chúng, vì những hạt đó lớn hơn nhiều và mới hơn so với những gì ông đã đo được.

Công cuộc tìm hiểu về vi nhựa vẫn còn ở bước đầu. Các nhà khoa học như Campen và Garcia đang nỗ lực làm sáng tỏ một bức tranh phức tạp, nơi những vật dụng hàng ngày chúng ta từng vứt bỏ đang quay trở lại theo những cách không ngờ tới.

Việc tìm ra chính xác cần bao nhiêu vi nhựa để gây hại, và đâu là nguồn phơi nhiễm nguy hiểm nhất, vẫn là một câu hỏi lớn không dễ trả lời. Nhưng với mỗi phát hiện mới, các nhà khoa học lại tiến gần hơn đến sự thật. Và có lẽ, quan trọng hơn cả, họ đang gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về một “kẻ xâm lược vô hình” mà chúng ta cần phải loại bỏ trước khi quá muộn.

Theo TSK số 695