Bức tranh đa sắc màu trong đào tạo y khoa

Cách đào tạo y khoa trên thế giới rất khác nhau. Ví dụ: Ở Anh, Pháp, Úc, Nhật, Nga, Trung Quốc... tuyển sinh y khoa từ học sinh tốt nghiệp trung học. Ở Anh, học y khoa 4 năm là có bằng “Cử nhân y khoa” (Bachelor of medicine), sau đó học chuyên khoa. Pháp học y khoa 7 năm trong đó có 1 năm dự bị, rồi học nội trú 3 năm trình luận án tiến sĩ y khoa quốc gia. Sau đó làm Assistant-Chef de Clinique 2 năm rồi chính thức hành nghề bác sĩ thực hành “Praticien” ở bệnh viện hoặc ở trường nếu muốn làm giảng viên hay giáo sư. Trong khi đó ở Úc, học y khoa 6 năm rồi học nội trú gọi là “Registrar” để được đào tạo chuyên khoa.

Mỹ, Canada lại có cách đào tạo y khoa khác, tuyển sinh từ sinh viên đã có bằng cử nhân. Ở Mỹ, học cử nhân mất 3-4 năm, bậc này gọi là “Undergraduate”. Sau đó thi vào y khoa, học 4 năm thành bác sĩ (medical doctor- MD) nhưng chưa được hành nghề. Muốn hành nghề phải học nội trú “Residency” 4-5 năm để được đào tạo chuyên khoa. Người tốt nghiệp sẽ có bằng chuyên khoa, gọi nôm na là “Bằng liên bang”. Sau đó họ phải đi làm thực tập sinh “Fellowship” 1-2 năm mới được chính thức làm việc độc lập. Muốn hành nghề tại tiểu bang nào thì phải thi lấy giấy phép hành nghề của tiểu bang đó, thường được gọi nôm na là “Bằng tiểu bang”. Nếu làm bác sĩ gia đình, y tế công cộng thì số năm học chuyên khoa và thực tập sinh ngắn hơn nhiều. 

Riêng một số trường đại học ở Mỹ như Havard, John Hopkins, Stanford, Mayo Clinic, California… có chương trình đào tạo bác sĩ - tiến sĩ (MD + PhD) cho những sinh viên y khoa muốn theo con đường nghiên cứu, giảng dạy. Chương trình này nhằm đào tạo các “nhà khoa học y tế”, tức các chuyên gia có thể thực hiện nghiên cứu mới và tạo ra các phương pháp điều trị mới. 

Các sinh viên phải học 7-8 năm: 4 năm để có bằng MD và 3-4 năm thực hiện nghiên cứu với các giáo sư, hoàn thành luận án và bảo vệ tiến sĩ (Doctor of philosophy, PhD). Luận án tiến sĩ (PhD) chủ yếu về khoa học y sinh như sinh học tế bào, hóa sinh, di truyền học, dược phẩm.

Ở các trường đại học (không phải hội đồng nhà nước), người ta xét phong giáo sư, phó giáo sư cho trường của mình dựa vào các bằng chuyên khoa được đào tạo (American Board, PhD) và theo nhu cầu của trường. Trong những cơ sở như bệnh viện, các giáo sư hay tiến sĩ chỉ được góp ý, không được quyền điều trị (cho thuốc, phẫu thuật) nếu không có bằng chuyên khoa và giấy phép hành nghề.

Hệ thống đào tạo y khoa có sự khác nhau giữa các quốc gia. Ảnh: Canva

Do nhu cầu đào tạo liên tục nên có sự liên kết giữa các trường đại học trên thế giới, người ta phải tiến hành “matching”, so sánh môn học của các trường. Vì vậy, một bác sĩ tốt nghiệp ở Việt Nam muốn học thẳng nội trú “Residency” để có bằng chuyên khoa “American Board” của Mỹ là không thể. Một số đại học Úc, hiện nay tuyển sinh y khoa theo kiểu Mỹ, tức từ sinh viên đã có bằng cử nhân để các bác sĩ của họ dễ được nhận làm thực tập sinh (Fellow) ở Mỹ hơn.

Đào tạo y khoa ở nước ta 

Trở lại tình hình giáo dục của nước ta, hiện có 4 cấp: tiểu học, trung học, đại học và sau/trên đại học. Sau 6 năm “cày sâu cuốc bẩm”, sinh viên y khoa tốt nghiệp. Tuy mang danh bác sĩ, nhưng những người này thực chất được xem như tốt nghiệp đại học, hưởng lương bằng các bạn tốt nghiệp các trường khác dù thời gian đào tạo dài hơn (cử nhân các ngành khác chỉ mất 4 năm). Về đào tạo “Sau đại học”, Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định chung cho tất cả các ngành là có hai bậc: Cao học (thời gian 2 năm, tốt nghiệp có bằng thạc sĩ) và Nghiên cứu sinh (thời gian 2 năm sau thạc sĩ, 4 năm sau tốt nghiệp đại học; tốt nghiệp có bằng tiến sĩ). 

Riêng ngành y, do tính chất đặc thù của ngành, đào tạo y khoa sau đại học ở nước ta chia theo 2 hướng:

- Bác sĩ chuyên khoa I, bác sĩ chuyên khoa II: Đây là các bác sĩ điều trị bệnh nhân ở các cơ sở khám, chữa bệnh như bệnh viện, phòng khám. Họ là những bác sĩ thực hành, có tay nghề cao, nhưng thường thiếu khả năng tiến hành nghiên cứu và truyền đạt kiến thức. Bằng bác sĩ chuyên khoa I, II thuộc Bộ Y tế. Một thực tế là nhiều bác sĩ chỉ học chuyên khoa I, tức chỉ mới được đào tạo nửa chừng (half training) thì đã hành nghề, không chịu học tiếp chuyên khoa II để được đào tạo đầy đủ, trọn vẹn. Vì vậy có khuynh hướng bỏ bậc I, bậc II mà chỉ đào tạo “Bác sĩ chuyên khoa sâu” kiểu “American Board” nhưng không biết khi nào mới thực hiện được.

Ở nước ta, bác sĩ CK1,2 là những bác sĩ có tay nghề cao. Ảnh: Canva

- Thạc sĩ, tiến sĩ y học: Công tác trong các viện nghiên cứu, giảng dạy trong trường đại học, cao đẳng. Như vậy, đào tạo tiến sĩ nhằm để nghiên cứu tìm tòi cái mới và tham gia giảng dạy truyền thụ kiến thức cho sinh viên, học viên. Họ có kiến thức sâu về một vấn đề, lĩnh vực nào đó nhưng về nguyên tắc họ không được đào tạo để trở thành một bác sĩ giỏi thực hành, điều trị bệnh nhân. Hiện nay ở VN, muốn xét phong giáo sư, phó giáo sư phải có bằng tiến sĩ vì đây là chức danh dành cho các giảng viên trường đại học. Hội đồng Nhà nước xét công nhận các ứng viên đạt tiêu chuẩn và trường đại học bổ nhiệm các giáo sư, phó giáo sư theo nhu cầu của trường mình.

Tuy chủ trương trước đây rạch ròi như vậy, nhưng thực tế Việt Nam lại trộn lẫn nhiều hình thức. Số là người Việt ta chuộng “danh” (trong đó có bản thân tôi!) nên nhiều bác sĩ điều trị ở bệnh viện cũng thích có tấm bằng tiến sĩ dù nhiệm vụ chính của họ là điều trị thật tốt cho bệnh nhân là được rồi. 

Lẽ dĩ nhiên, nếu bác sĩ có tham gia giảng dạy, có khả năng nghiên cứu tốt thì việc học thêm để có tấm bằng tiến sĩ hay được phong giáo sư cũng là điều hay. Ngược lại, nhiều tiến sĩ của trường lại tích cực tham gia phẫu thuật, điều trị bệnh nhân mà bỏ bê việc dạy dỗ sinh viên. Thái cực nào cũng không tốt, trung dung vẫn tốt hơn, hài hoà hơn.  

Theo TSK số 700