Ngâm chân thảo dược đem lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Ảnh: Canva

Y Học cổ truyền ví đôi chân như “trái tim thứ hai” của cơ thể, nơi tập trung nhiều huyệt vị quan trọng. Riêng gan bàn chân là nơi quy tụ hơn 60 huyệt đạo thuộc các đường kinh mạch lớn như thận kinh, tỳ kinh, can kinh…

Sách Hoàng đế nội kinh (Trung Quốc) thế kỷ III trước Công nguyên từng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều hòa khí huyết từ các huyệt đạo ở chân để nâng cao chính khí và phòng bệnh. Từ thế kỷ 14 trở đi, nhiều y gia cũng ghi chép các phương pháp ngâm chân bằng thảo dược như một cách “dẫn thuốc nhập kinh”, giúp đả thông khí huyết, ôn kinh tán hàn.

Dưới ánh sáng y học hiện đại, ngâm chân bằng thảo dược cũng bước đầu chứng minh được giá trị. Năm 2023, trên tạp chí The Journal of Korean Internal Medicine, một nghiên cứu tổng quan phân tích 11 nghiên cứu lâm sàng tại Trung Quốc cho thấy việc ngâm chân bằng nước ấm kết hợp thảo dược truyền thống giúp cải thiện rõ rệt chất lượng giấc ngủ ở người bị mất ngủ mạn tính. Phương pháp này giúp giãn mạch ngoại vi, điều hòa hệ thần kinh phó giao cảm, có thể tăng hấp thu hoạt chất qua da cũng như tăng nồng độ serotonin và dopamine trong máu – những yếu tố quan trọng giúp dễ ngủ và ngủ sâu hơn. 

Năm qua, nghiên cứu đăng trên BMC Geriatrics cũng cho thấy việc ngâm chân bằng nước ấm (≥ 40°C) trước khi ngủ có thể giúp cải thiện rõ rệt chất lượng giấc ngủ ở người cao tuổi thông qua cơ chế giãn mạch ngoại vi và điều hòa nhiệt độ cơ thể. 

Sau đây là một số bài thuốc ngâm chân thông dụng trong dân gian đã chứng minh được giá trị:

- Bài ngâm chân bổ thận, an thần: Thành phần gồm đỗ trọng, ngưu tất, quế chi, cam thảo, xuyên khung. Dùng trong trường hợp mệt mỏi, mất ngủ, đau mỏi chi dưới. 

- Bài hành khí, tán hàn, giảm đau: Gồm quế chi, tế tân, gừng tươi, đại hồi, thiên niên kiện. Thích hợp với người bị lạnh chân, đau khớp tăng khi trời lạnh. 

- Bài tiêu thũng, khử thấp: Gồm thương truật, hoắc hương, khương hoạt, xuyên tâm liên. Dùng cho người phù chân, nặng chân, hay ra mồ hôi chân. 

- Ngoài ra, sự kết hợp các vị thuốc như dây đau xương, cốt toái bổ, lá lốt, đại hồi, quế chi, thiên niên kiện, phụ tử và ngải cứu giúp giảm đau xương khớp, thư giãn cơ, tăng tuần hoàn máu, hỗ trợ điều trị thoái hóa, đau thần kinh tọa và tê mỏi do ngồi lâu hoặc vận động sai tư thế. Các thành phần này có tác dụng nổi bật trong hoạt huyết, khu phong, trừ thấp, ôn kinh tán hàn, giúp làm mềm cơ - giãn khớp - thư cân hoạt lạc.

Các bài thuốc này có thể gia giảm theo chứng trạng và mùa trong năm để phù hợp với thể trạng từng người.

Quế chi có tác dụng thúc đẩy khí huyết lưu thông, giảm đau, an thần. Ảnh: Canva

LƯU Ý KHI NGÂM CHÂN THẢO DƯỢC

HƯỚNG DẪN CHUNG 

- Nguyên liệu: Có thể dùng thảo dược tươi hoặc khô, nấu với 2–3 lít nước trong 15–30 phút để hoạt chất hòa tan. Lọc lấy nước, pha thêm nước nguội đến nhiệt độ khoảng 38–43°C (ấm nóng vừa phải). 

- Thời gian ngâm: 15–30 phút/lần, tốt nhất vào buổi tối trước khi đi ngủ. 

- Tư thế ngâm: Nên ngồi trên ghế, ngâm đến cổ chân (nếu có thể, đến 1/3 cẳng chân) và giữ cho thân nhiệt ổn định (tránh ngâm nơi gió lùa). 

- Tần suất: 3–5 lần/tuần là phù hợp.

Sau khi ngâm nên lau khô chân, có thể xoa bóp nhẹ vùng bàn chân hoặc sử dụng thêm tinh dầu để tăng hiệu quả thư giãn.

CHỈ ĐỊNH

- Người thường xuyên bị lạnh tay chân, tuần hoàn máu kém.

- Người lao động trí óc, căng thẳng, mất ngủ kéo dài.

- Người mắc bệnh lý mạn tính nhẹ như thoái hóa khớp, đau lưng, đau thần kinh tọa mức độ nhẹ.

- Phụ nữ sau sinh và người cao tuổi cần cải thiện tuần hoàn, nâng cao thể trạng.

Nên ngâm chân vào buổi tối trước khi đi ngủ. Ảnh: Canva

LƯU Ý 

- Không áp dụng cho người đang sốt cao, tiêu chảy cấp hoặc có huyết áp quá thấp; người mắc bệnh lý mạch máu ngoại biên nặng như viêm tắc động mạch, thiếu máu chi dưới; người có vết thương hở, nhiễm trùng, bệnh da liễu ở vùng chân. 

- Phụ nữ đang mang thai; người mắc bệnh tim mạch nặng, suy giãn tĩnh mạch chi dưới nặng nên tham khảo ý kiến thầy thuốc y học cổ truyền trước khi áp dụng. 

- Ngoài ra, cần cảnh giác với các sản phẩm bột thảo dược trôi nổi không rõ nguồn gốc. Một số sản phẩm có thể trộn thêm hóa chất tạo mùi thơm, màu sắc hoặc thậm chí corticoid khiến người dùng dễ bị kích ứng da, mẩn ngứa, tổn thương mạch máu ngoại vi.

Theo TSK số 697