Khó thở, ho dai dẳng có thể là dấu hiệu của bệnh ung thư phổi. Ảnh minh họa: Canva

10-25% ca ung thư phổi ở người không hút thuốc

Annie Chen lần đầu nhận thấy mình khó thở bất thường vào năm 2017 khi đang đi xe buýt từ chỗ làm về nhà. Cô nói với bác sĩ rằng cha cô từng qua đời vì ung thư phổi ở tuổi 71, nhưng bác sĩ bảo cô đừng lo lắng vì ông ấy là một người nghiện thuốc lá nặng, còn cô thì chưa bao giờ hút thuốc.

Chen tiếp tục khó thở và phải hai năm sau bác sĩ mới chỉ định cho cô chụp X-quang. Kết quả cô mắc ung thư phổi giai đoạn 4. Khi biết tin, Chen thú nhận cả thế giới mình sụp đổ vì cô mới 48 tuổi, có một con gái 11 tuổi, một người chồng cũng đang có vấn đề sức khỏe và một khoản nợ thế chấp cần trả. “Gia đình tôi cần tôi”, cô nói.

Đây là câu chuyện được báo New York Times thuật lại trên số báo ngày 22/7 vừa qua. Trường hợp của cô Chen là một câu hỏi cần trả lời đối với các bác sĩ nghiên cứu và điều trị ung thư phổi - căn bệnh ung thư có số người mắc và tử vong hàng đầu thời nay, đó là “Tại sao không hút thuốc lá phụ nữ vẫn mắc ung thư phổi?”.

Tiến sĩ Maria Teresa Landi, nghiên cứu viên cao cấp của Viện Ung thư quốc gia Hoa Kỳ, cho biết: “Trước đây người ta cho rằng hút thuốc gần như là nguyên nhân duy nhất gây ung thư phổi”. Tuy nhiên, khoảng 10-25% số ca ung thư phổi hiện nay trên thế giới lại xảy ra ở người chưa từng hút thuốc. 

Phát biểu trên BBC tháng 6 năm nay, bác sĩ Andreas Wicki, chuyên gia ung thư tại Bệnh viện Đại học Zurich (Thụy Sĩ), cho biết: “UTP ở người chưa từng hút thuốc đang nổi lên như một căn bệnh riêng biệt với các đặc điểm phân tử đặc trưng, ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định và kết quả điều trị”. 

Trong khi làm việc, bác sĩ Andreas nhận ra một điều là ngày càng có nhiều bệnh nhân ung thư phổi trẻ từ 30-35 tuổi chưa từng hút thuốc.

Thuốc lá gây ung thư phổi là điều được y học công nhận, nhưng các ca ung thư phổi lại đang gia tăng ở những người chưa từng hút thuốc, trong đó có phụ nữ. 

Ô nhiễm không khí khiến phụ nữ dễ mắc ung thư phổi hơn nam giới. Ảnh minh họa: Canva

Thống kê của Tổ chức Ung thư toàn cầu (GLOBOCAN) năm 2022 cho thấy thế giới có hơn 1,5 triệu ca mắc mới ở nam và 900.000 ca mắc mới ở nữ vào năm đó. Như thế, cứ 5 ca ung thư phổi mới ở nam thì có 3 ca nữ. Tỷ lệ 5:3 rất đáng quan tâm.

Một bằng chứng khác là vào tháng 4 qua tạp chí The Lancet Respiratory Medicine công bố nghiên cứu cho thấy loại ung thư phổi phổ biến nhất ở những người không hút thuốc lá là ung thư biểu mô tuyến (adenocarcinoma) thuộc nhóm ung thư phổi không tế bào nhỏ, chiếm gần 60% các ca ung thư phổi ở phụ nữ, trong khi nam giới chỉ khoảng 45%.  

Tìm kiếm manh mối

Nhiều trường hợp ung thư phổi ở người không hút thuốc chỉ được phát hiện tình cờ, như trường hợp của Sandra Liu 59 tuổi, sống tại New Jersey (Hoa Kỳ). Trong một lần khám sức khỏe định kỳ trong năm nay, bà được bác sĩ chỉ định chụp X-quang ngực. 

Thăm khám định kỳ giúp phát hiện sớm ung thư phổi và tăng cơ hội điều trị. Ảnh minh họa Canva

Kết quả bác sĩ phát hiện bà bị ung thư biểu mô tuyến, loại ung thư phổi phổ biến ở người không hút thuốc. Bà cho biết mình chưa bao giờ nghĩ đến việc chụp X quang vì không có triệu chứng nghiêm trọng nào và cũng chưa từng hút thuốc.

Các nhà khoa học bắt đầu nhận thấy sự khác biệt về đặc điểm sinh học của ung thư ở người không hút thuốc và người có tiền sử hút thuốc. Một nghiên cứu lớn mang tên “Sherlock Lung” (*), do tiến sĩ Landi cùng cộng sự tại Đại học California thực hiện, đang xem xét mô hình đột biến trên toàn bộ gene ung thư của 871 người không hút thuốc mắc ung thư phổi khắp thế giới.

Phát hiện công bố trên tạp chí Nature tháng qua cho thấy một số đột biến, hay những thay đổi trong DNA, phổ biến hơn ở những người sống ở khu vực có mức độ ô nhiễm không khí cao như Hồng Kông, Đài Loan và Uzbekistan. Ô nhiễm càng nhiều càng có nhiều đột biến. Nghiên cứu này không có dữ liệu từ Ấn Độ, quốc gia có mức độ ô nhiễm ngoài trời cao nhất. 

Nhưng không chỉ phát hiện ô nhiễm không khí trực tiếp gây tổn hại đến DNA, các nhà nghiên cứu còn nhận thấy ô nhiễm khiến tế bào phân chia nhanh hơn, làm tăng nguy cơ mắc ung thư.

Ô nhiễm không khí còn khiến phụ nữ dễ mắc bệnh hơn nam khi phổi của họ nhỏ hơn và đường thở hẹp hơn, điều này có thể khiến những hạt bụi mịn như PM 2.5 (bằng hoặc nhỏ hơn 2,5 micromet) dễ bị mắc kẹt trong phổi. 

Ngoài ra phụ nữ cũng tiếp xúc với ô nhiễm nhiều hơn nam giới. Nếu nam giới thường gặp ô nhiễm từ công việc ở nhà máy thì phụ nữ dành nhiều thời gian hơn ở nhà, nơi khói độc từ nấu nướng và sưởi ấm phổ biến hơn.

Phụ nữ đối mặt nguy cơ ung thư phổi từ khói bếp và ô nhiễm trong sinh hoạt hằng ngày. Ảnh: Canva

Yếu tố di truyền cũng đáng lưu ý. Gene EGFR quy định sản xuất một protein trên bề mặt tế bào tham gia vào quá trình tăng trưởng và phân chia. Đột biến EGFR thúc đẩy tế bào mất kiểm soát khi phân chia và làm khối u phát triển, vậy mà điều này được tìm thấy ở 50% ung thư biểu mô tuyến phổi ở phụ nữ châu Á không hút thuốc và 19% ở phụ nữ phương Tây không hút thuốc – so với 10–20% ở nam giới không hút thuốc.

Phụ nữ trẻ không hút thuốc lá, đặc biệt ở châu Á, còn gặp một số biến đổi di truyền khác như gia tăng sự phát triển của khối u do đột biến gene ALK và ROS1, vào khoảng 5%. 

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng những người không hút thuốc nhưng có tiền sử gia đình mắc ung thư phổi như bà Chen và bà Liu, cả hai người ông của bà Liu đều mắc ung thư phổi, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Điều này có thể là do di truyền, môi trường sống chung hoặc cả hai.

Cuối cùng, sự dao động hormone có thể ảnh hưởng đến sự phát triển khối u ở phụ nữ. Các thụ thể estrogen được tìm thấy trong mô phổi và các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy estrogen thúc đẩy sự phát triển khối u. Các nghiên cứu chỉ ra rằng phụ nữ sử dụng liệu pháp thay thế hormone (HRT) có nguy cơ ung thư phổi thấp hơn so với phụ nữ không sử dụng HRT, điều này cho thấy chu kỳ estrogen tự nhiên có thể mang lại một số mức độ bảo vệ. 

(*) Trong một cuộc trả lời phỏng vấn với STATnews, Maria Teresa Landi cho biết nhóm đặt tên nghiên cứu Sherlock-Lung dựa theo tên của thám tử hư cấu nổi tiếng Sherlock Holmes, một người thích hút thuốc lá. 

Theo TSK số 697