Lợi ích chưa rõ ràng 

Các loại viên uống bổ sung vitamin – đặc biệt multivitamin – từ lâu đã được quảng cáo nhiệt tình như “chìa khóa” giúp tăng cường hệ miễn dịch, ngừa bệnh tật và duy trì sức khỏe toàn diện. Nhưng nếu bạn là một người trưởng thành khỏe mạnh, ăn uống cân bằng và không thiếu hụt dinh dưỡng thì rất có thể những viên thuốc này không mang lại lợi ích gì, thậm chí còn có thể gây hại cho bạn.

Trong một tập của chương trình podcast Instant Genius từng phát trên BBC Science Focus, tiến sĩ Bobby Cherayil, tác giả cuốn sách “The Logic Of Immunity” (tạm dịch: “Logic của miễn dịch”), chia sẻ: “Hệ miễn dịch có khả năng tự điều chỉnh trong hầu hết trường hợp. Chúng ta không cần làm gì để tăng cường chức năng của nó, miễn là có lối sống lành mạnh, bao gồm ăn uống điều độ, ngủ đủ giấc, tập thể dục, tránh hút thuốc và không lạm dụng rượu bia.”

Quan điểm này được nhiều nghiên cứu lớn xác nhận. Một nghiên cứu tổng hợp đăng trên JAMA Network Open năm qua cho thấy không có bằng chứng nào xác nhận việc sử dụng multivitamin giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch hay ung thư. 

Multivitamin không mang lại lợi ích rõ ràng cho người sử dụng. Ảnh minh họa: Canva

Các chuyên gia Hoa Kỳ phân tích hồ sơ sức khỏe của gần 400.000 người trưởng thành không mắc các bệnh mạn tính nghiêm trọng để xem liệu việc uống multivitamin hàng ngày có làm giảm nguy cơ tử vong của họ trong hai thập kỷ tiếp theo hay không. 

Kết quả là những người uống multivitamin không giảm được bất kỳ nguy cơ tử vong nào so với người không uống multivitamin. Cũng không có khác biệt nào về tỷ lệ tử vong do ung thư, bệnh tim hoặc bệnh mạch máu não giữa hai nhóm người này. Đáng lưu ý, thay vì sống lâu hơn, những người uống multivitamin hàng ngày lại có nguy cơ tử vong cao hơn 4% so với người không sử dụng multivitamin trong những năm đầu nghiên cứu, khiến các nhà khoa học nhận định rằng “việc sử dụng multivitamin để cải thiện tuổi thọ là không có cơ sở”. 

Vài nghiên cứu quy mô nhỏ hơn cũng không cho thấy lợi ích của việc dùng multivitamin trên những loại bệnh cụ thể. Chẳng hạn nghiên cứu của Francine Grodstein đăng trên Annals of Internal Medicine năm 2013 cho thấy multivitamin không tạo ra bất kỳ ảnh hưởng tích cực nào đối với chứng suy giảm nhận thức như giảm trí nhớ hay chậm tư duy. 

Một nghiên cứu khác cũng nhận thấy multivitamin không có ích trên bệnh nhân sau bị nhồi máu cơ tim. Tỷ lệ tái nhồi máu, phẫu thuật tim hay tử vong trên nhóm người dùng chúng và nhóm dùng giả dược không hề khác biệt. 

Ai nên dùng và ai không nên dùng vitamin? 

Năm 1912, nhà hóa sinh người Mỹ gốc Ba Lan Casimir Funk đưa ra một quan điểm mang tính cách mạng - bệnh tật có thể xuất hiện do thiếu một số thành phần nhất định trong chế độ ăn uống. Ông gọi những chất này là “vitamin”, ghép của hai từ “vita” (“sự sống” trong tiếng Latinh) và “amine” (một hợp chất hóa học chứa nitơ).

Lịch sử y học xác nhận quan điểm này là đúng khi các thủy thủ lênh đênh trên biển đã khỏi bệnh scorbut nhờ bổ sung vitamin C. Tương tự, người ta cũng ghi nhận beta carotene, vitamin C, vitamin E và kẽm dường như làm chậm quá trình thoái hóa điểm vàng – một bệnh tổn thương võng mạc do tuổi tác có thể dẫn đến mất thị lực nghiêm trọng.

Vitamin cũng có ích trong những trường hợp đặc biệt như người lớn tuổi, người ăn chay trường, phụ nữ mang thai và đang cho con bú hay một số đối tượng khác bao gồm: người đang ăn kiêng với chế độ ăn ít calo, người mới trải qua phẫu thuật cắt dạ dày hoặc mắc các bệnh Crohn, bệnh Celiac dẫn đến giảm hấp thu dinh dưỡng.

Tháng 2/2000, tạp chí Annals of Epidemiology công bố nghiên cứu Physicians’ Health Study giai đoạn 2 trên 22.000 bác sĩ nam khỏe mạnh, người Mỹ kéo dài 20 năm. Ở đây, người ta phát hiện rằng những người uống multivitamin hàng ngày trong 11 năm có nguy cơ mắc ung thư thấp hơn 8% so với nhóm dùng giả dược. Đặc biệt ở những người lớn tuổi, trên 70 tuổi, tỷ lệ ung thư giảm đến 18%.

Chế độ ăn uống cân bằng là cách bổ sung vitamin và khoáng chất thiết yếu tốt nhất. Ảnh: Canva

JoAnn Manson, giáo sư dịch tễ học tại Trường Y tế Công cộng Harvard, cho biết: “Có thể là người cao tuổi thường ăn uống không đầy đủ hoặc khả năng hấp thụ vitamin và khoáng chất của họ kém nên họ được hưởng lợi nhiều hơn.”

Nhưng việc bổ sung một số vitamin, đặc biệt là liều cao, không phải lúc nào cũng hiệu quả trong phòng ngừa bệnh tật, thậm chí còn có thể gây hại. Cụ thể vitamin E là một chất chống oxy hóa mạnh, từng được kỳ vọng có thể phòng ngừa ung thư và bệnh tim mạch. Tuy nhiên, có nghiên cứu cho thấy bổ sung vitamin này ở liều cao (400 IU/ngày) làm tăng nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới và tăng nguy cơ ung thư phổi ở người hút thuốc.

Trong khi đó, dù được xem như “thần dược” phòng ngừa cảm cúm, chống oxy hóa nhưng các phân tích tổng hợp lại không cho thấy vitamin C có hiệu quả trong việc phòng ngừa cảm lạnh hay giảm nguy cơ tử vong do ung thư hay tim mạch. Thậm chí, dùng vitamin C liều cao (>300mg/ ngày) ở phụ nữ sau mãn kinh mắc đái tháo đường có liên quan đến việc tăng nguy cơ bệnh tim mạch. 

Tương tự, vitamin A và beta-carotene (tiền chất vitamin A) cần thiết cho thị lực, quá trình hình thành phôi và sinh sản. Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy nguy cơ mắc các bệnh mạn tính, đặc biệt là ung thư phổi, đường tiêu hóa, bàng quang, vú, tuyến tụy cũng như tim mạch giảm khi tiêu thụ các carotenoid khác nhau trong chế độ ăn uống. Nhưng bổ sung liều cao vitamin A lại làm tăng nguy cơ ung thư phổi ở người hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với amiăng. Ngoài ra, vitamin A liều cao còn gây dị tật thai nhi và làm tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương ở người lớn tuổi. 

Folic acid (hay vitamin B9) cũng thế. Vitamin này được sử dụng cho quá trình tổng hợp nucleotide, sao chép DNA và các phản ứng methyl hóa trong cơ thể, thiết yếu trong thời kỳ mang thai để ngăn dị tật ống thần kinh - một dạng khiếm khuyết xảy ra ở não và cột sống của thai nhi phát triển không bình thường. Tuy nhiên, ở người trưởng thành khỏe mạnh, việc bổ sung quá mức có thể kích thích tế bào ung thư phát triển, điển hình là ung thư tuyến tiền liệt hoặc phổi. 

Cuối cùng, việc bổ sung vitamin D trong thời gian dài có thể dẫn đến tích tụ canxi, gây hại cho thận và thậm chí làm mềm xương. 

Theo TSK số 699