Thuốc ngừa thai có thể ảnh hưởng đến tâm trạng của phụ nữ. Ảnh: Canva

“Vật lộn” với thuốc ngừa thai

Tháng 1/2017, BBC đăng bài viết của Vicky Spratt mô tả những tháng ngày cô bị trầm cảm, lo âu và hoảng sợ sau khi cô dùng thuốc ngừa thai. Bài viết có tựa đề: “My nightmare on the pill” (“Cơn ác mộng của tôi với thuốc tránh thai”) gây sốt không chỉ vì Vicky là phó tổng biên tập của The Debrief, một trang mạng về phụ nữ, mà còn vì cô dám đề cập đến một góc khuất ít người lên tiếng về một trong những loại thuốc được sử dụng phổ biến ở nữ giới. 

Thăm dò của The Debrief trên 1.022 độc giả nữ 18-30 tuổi cho thấy trường hợp của Vicky không phải cá biệt. 93% người được hỏi cho biết họ dùng thuốc tránh thai, trong đó 45% bị lo âu, 45% trầm cảm, 46% thú nhận mình bị giảm ham muốn tình dục, 56% tin rằng thuốc tác động tiêu cực trên sức khỏe tâm thần và chỉ 4% tin thuốc tránh thai có tác động tích cực.

Một năm sau bài viết của Vicky Spratt, bài viết của nữ nhiếp ảnh gia và làm phim Sindha Agha sống tại Los Angeles (Mỹ) đăng trên The New York Times cũng làm dư luận dậy sóng khi cô mô tả quảng thời gian mình bị “mắc kẹt” vì dùng thuốc ngừa thai để trị bệnh lạc nội mạc tử cung.

Bài viết tựa đề “Birth control: Your own adventure” (“Kiểm soát sinh sản: Cuộc phiêu lưu của riêng bạn”) có đoạn: “Tôi vật lộn với chứng trầm cảm, vậy mà không bác sĩ nào nghĩ rằng đó có thể là hậu quả của thuốc ngừa thai. Thay vào đó họ nói tôi bị thiếu vitamin D hoặc do một vấn đề gì đó hồi niên thiếu”. Hơn 300 lượt ý kiến phản hồi của độc giả sau khi đọc bài viết của Sindha, phần lớn cho biết họ ngỡ ngàng về sự thật của thuốc ngừa thai. 

Thực tế là những năm qua ngày càng có nhiều phụ nữ lo ngại về tác dụng phụ của thuốc ngừa thai, đặc biệt là trên tâm trạng và sức khỏe tâm thần của họ. Phản ứng của người tiêu dùng tăng đến mức trên mạng xã hội có hẳn một phong trào tẩy chay với hashtag #quittingbirthcontrol (bỏ thuốc ngừa thai). 

Bằng chứng từ nghiên cứu 

Ngày nay, thuốc ngừa thai đường uống là lựa chọn hàng đầu của khoảng 150 triệu phụ nữ trên toàn cầu với tỷ lệ thất bại 1% (hoặc 9% khi tính đến lỗi của con người như thỉnh thoảng quên liều). Tỷ lệ thất bại này được định nghĩa là số lần mang thai ngoài ý muốn xảy ra nếu 100 phụ nữ sử dụng phương pháp đó trong một năm.

Có hai loại thuốc ngừa thai và chúng đều được tạo thành từ hormone sinh dục nhân tạo. Phổ biến nhất là thuốc ngừa thai kết hợp, chứa các phiên bản tổng hợp của estrogen và progesterone. Loại còn lại chỉ chứa progestogen, hay còn gọi là “thuốc ngừa thai mini”. Cả hai có tác dụng ngừa thai bằng nhiều cách thức như ức chế rụng trứng hoặc làm đặc chất nhầy cổ tử cung để tinh trùng khó xâm nhập và tiếp cận trứng hơn. 

Tuy nhiên, hormone trong thuốc ngừa thai đường uống không chỉ ảnh hưởng đến cơ thể mà còn có thể tác động mạnh đến não bộ phụ nữ. Johannes Bitzer, bác sĩ sản phụ khoa và tâm lý trị liệu tại Bệnh viện Đại học Basel (Thụy Sĩ) chia sẻ: “Tác động của hormone lên não rất phức tạp. Ở một số người thuốc tác động tích cực lên tinh thần; ở những người khác nó có thể gây bức rức, thậm chí lo lắng”. 

Bất chấp thực tế này, trong phần lớn lịch sử 65 năm của thuốc ngừa thai, có rất ít cảnh báo về tác dụng không mong muốn của thuốc trên sức khỏe tâm thần của người dùng. Thậm chí một số nhà cung cấp dịch vụ sức khỏe tình dục ở Anh và Hoa Kỳ còn không hề đề cập đến tác dụng phụ về mặt tinh thần của thuốc trên trang web của họ.

Bác sĩ Bitzer nói tiếp: “Tôi nghĩ vấn đề ở đây thuộc về đào tạo sản phụ khoa vì sức khỏe tâm thần không phải là nội dung được đề cập mà đó là chuyện của các bác sĩ tâm thần. Khi bàn luận về thuốc ngừa thai, chúng tôi chỉ nói về huyết khối, ung thư, tăng cân hay chảy máu bất thường”. 

Thật ra muốn bàn luận cũng khó vì không có nhiều điều tra về tác dụng phụ tiềm ẩn của thuốc ngừa thai trên tinh thần của người dùng. Nhưng mọi chuyện đã thay đổi kể từ năm 2016 khi nhóm nghiên cứu của TS. Øjvind Lidegaard từ Đại học Copenhagen (Đan Mạch) công bố một bài báo có tính bước ngoặt về chủ đề này trên JAMA Psychiatry. Trong nghiên cứu này, khi theo dõi sức khỏe tâm thần của hơn một triệu phụ nữ từ 15-34 tuổi trong 14 năm, người ta nhận thấy những ai bắt đầu dùng thuốc tránh thai kết hợp thì 6 tháng sau họ có khả năng phải dùng thuốc chống trầm cảm với tỷ lệ cao hơn 70% so với người chưa dùng thuốc. Riêng đối với người dùng thuốc tránh thai mini, nguy cơ này lên đến… 80%. 

Nguy cơ trầm cảm tăng 70-80% sau 6 tháng dùng thuốc ngừa thai. Ảnh: Canva

Vì sao nên nỗi? 

Thật ra nghiên cứu của nhóm khoa học gia Đan Mạch không nhận được sự đồng tình hoàn toàn của giới học thuật vì một số nghiên cứu lại cho kết quả khác. Ví dụ qua xem xét 26 nghiên cứu trước đó, các chuyên gia Đại học bang Ohio (Mỹ) chỉ tìm thấy mối liên hệ “tối thiểu” giữa các phương pháp tránh thai chỉ chứa progestogen và trầm cảm. Tương tự vậy, trong hai thử nghiệm lâm sàng, mỗi thử nghiệm có sự tham gia của 200 340 phụ nữ ở Thụy Điển, các nhà nghiên  cứu đã kết luận rằng thuốc tránh thai kết hợp không gây ra chứng trầm cảm hoặc làm tâm trạng xấu đi. Đáng nói hơn, có nghiên cứu lại phát hiện việc “ngưng” thuốc ngừa thai đường uống (như yêu cầu 7 ngày mỗi tháng đối với nhiều loại thuốc tránh thai kết hợp) lại khiến tâm trạng một số phụ nữ trở nên… tồi tệ hơn. 

Bất chấp những mâu thuẫn này, hiện tại người ta phải đặt một câu hỏi nghiêm túc: Điều gì có thể xảy ra trên não bộ của người dùng thuốc ngừa thai đường uống? Theo các chuyên gia, thuốc ngừa thai có thể tác động lên tâm trạng phụ nữ bằng nhiều cách. Đầu tiên là thuốc ảnh hưởng đến quá trình sản xuất estrogen và progesterone tự nhiên. Đây là những hormone có vai trò quan trọng trong não liên quan đến nhận thức, bảo vệ thần kinh, điều chỉnh lưu lượng máu, tình trạng viêm, hệ thống phát và nhận tín hiệu. 

Bên cạnh đó, viên ngừa thai kết hợp và viên ngừa thai mini, cũng như liệu pháp thay thế hormone (HRT), chứa các phiên bản tổng hợp của những hormone có thể làm gián đoạn quá trình tiến triển tự nhiên của chu kỳ kinh nguyệt. Trong số này có progestin, một nhóm hormone progestogen nhân tạo được sản xuất theo nhiều cách khác nhau. Cả estrogen và progestin tổng hợp đều không giống về mặt hóa học với các hormone do cơ thể sản xuất tự nhiên.

Người ta cho rằng chính điều này có thể dẫn đến một số hậu quả. Một là, ở những phụ nữ dùng thuốc ngừa thai, các con đường liên quan đến chất dẫn truyền thần kinh serotonin - thường được mô tả là, “chất tăng cường tâm trạng” tự nhiên của não - có thể bị gián đoạn. Hai là, có một số bằng chứng cho thấy estrogen và progestin nhân tạo trong thuốc ngừa thai có thể can thiệp vào quá trình sản xuất allopregnanolone, một hormone có nhiều vai trò quan trọng trong não, trong đó có việc điều hòa tâm trạng và phản ứng căng thẳng của cơ thể. 

Theo TSK số 693