Thiếu sắt là một vấn đề toàn cầu nghiêm trọng. Ảnh minh họa: Canva

Vấn đề phổ biến toàn cầu 

Thiếu sắt là tình trạng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng phổ biến nhất thế giới hiện nay, đặc biệt phổ biến ở phụ nữ độ tuổi sinh sản, phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. 

Tình trạng này có thể gây ra nhiều hậu quả. Ví dụ phụ nữ mang thai không đủ lượng sắt dự trữ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của thai nhi, làm tăng nguy cơ sinh con nhẹ cân, sinh non, tử vong trong thai kỳ và thai chết lưu. 

Đối với trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi, việc không đủ sắt có thể ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài. Nghiên cứu của Joyce C McCann đăng trên The American Journal of Clinical Nutrition năm 2007 cho thấy trẻ thiếu sắt có những biểu hiện bất thường về hành vi, chúng kém vui vẻ và hài lòng hơn, và có xu hướng bị ức chế xã hội nhiều hơn. Thiếu sắt cũng có thể ảnh hưởng đến các kỹ năng vận động và khả năng nhận thức của trẻ, ngay cả nhiều năm sau khi tình trạng thiếu hụt đã được khắc phục. 

Thiếu sắt ở người lớn cũng là vấn đề sức khỏe quan trọng. Năm 2007, nghiên cứu của giáo sư Michael B. Zimmermann, chuyên gia dinh dưỡng tại Đại học Oxford (Anh), đăng trên Lancet cho thấy có đến 2 tỷ người trên thế giới bị thiếu sắt. Ông chia sẻ với BBC: “Đây là một vấn đề toàn cầu nghiêm trọng và phổ biến. Nó không biến mất nhanh chóng và có liên quan đến rất nhiều khuyết tật”. 

Hầu hết các nhà khoa học đồng ý rằng thiếu sắt là một tình trạng phổ biến, nhưng vẫn còn nhiều câu hỏi đặt ra. Chẳng hạn như định nghĩa chính xác tình trạng thiếu sắt hoặc khả năng làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe kém nếu không có các triệu chứng khác là bao nhiêu. 

Một điều không thể phủ nhận là một số nhóm người dễ bị thiếu sắt hơn những nhóm khác. Ví dụ, ở phụ nữ, thiếu máu do thiếu sắt - tình trạng cơ thể không có đủ sắt để sản xuất đủ hồng cầu - là nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng khuyết tật trên toàn thế giới. 

Một nghiên cứu trên những người hiến máu lần đầu ở Hoa Kỳ cho thấy nồng độ sắt thấp bắt gặp ở 12% phụ nữ nhưng ở nam giới thì chưa đến 3%, điều này phản ánh tác động của việc mất máu thường xuyên của phụ nữ qua kinh nguyệt. Ngoài ra còn có tác động của thai kỳ, khi dinh dưỡng chuyển hướng từ mẹ sang thai nhi, đồng nghĩa với việc thai phụ có nguy cơ thiếu sắt. 

Rất nhiều người sống chung với thiếu sắt mà không nhận biết. Bởi nhiều dấu hiệu của tình trạng này bị nhầm lẫn với các bệnh lý khác và chỉ đến khi đến khi đi kiểm tra sức khỏe người ta mới mới biết mình đang có vấn đề.

Giáo sư Zimmermann nhấn mạnh thiếu sắt là “vấn đề toàn cầu lớn”, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Bằng chứng là một nghiên cứu về thiếu máu thiếu sắt trên diện rộng cho thấy có đến 70% trẻ em 6-12 tháng tuổi tại châu Phi bị thiếu máu do thiếu sắt, trong khi tại Mỹ tỉ lệ này chỉ là 4% trẻ.  

Nên hay không nên bổ sung sắt?

Dù có sự đồng thuận rộng rãi rằng thiếu sắt cần được điều trị khi có triệu chứng rõ rệt, các chuyên gia vẫn tranh luận liệu có nên bổ sung sắt cho những người thiếu sắt nhưng không có biểu hiện bệnh hay không. 

Bác sĩ chuyên khoa huyết học lâm sàng Sant-Rayn Pasricha, hiệu trưởng Trường Dân số và Sức khỏe Toàn cầu Melbourne (Úc) từng thực hiện một nghiên cứu và nhận thấy chỉ những người cảm thấy mệt mỏi khi thiếu sắt mới cải thiện khi dùng sắt bổ sung. Ngược lại, đối với những người không có triệu chứng, việc bổ sung sắt không tạo ra thay đổi rõ rệt. 

Tuy nhiên do lo sợ những hậu quả tiềm ẩn đối với sự phát triển của trẻ, các hướng dẫn hiện nay thường khuyên bổ sung sắt cho trẻ ngay khi có bất kỳ dấu hiệu thiếu hụt nào - hoặc thậm chí bổ sung như một biện pháp phòng ngừa. 

Ví dụ, Học viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ (American Academy of Pediatrics) khuyến cáo rằng trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn nên được bổ sung sắt dạng viên từ 4 tháng tuổi. Điều này được lý giải do sữa mẹ có hàm lượng sắt thấp, trong khi sữa công thức thường được bổ sung sắt. 

Nhưng một số nhà nghiên cứu lại đặt vấn đề về giá trị của cách tiếp cận này. Pasricha từng thực hiện một nghiên cứu trên 3.300 trẻ sơ sinh 8 tháng tuổi ở Bangladesh, phân nhóm ngẫu nhiên thành nhóm được bổ sung sắt hàng ngày trong 3 tháng và nhóm dùng giả dược.

Pasricha nói: “Chúng tôi nhận thấy tình trạng hemoglobin(*) và sắt đã được cải thiện ở những trẻ được bổ sung sắt, nhưng sự phát triển của trẻ thì không thấy rõ ràng. Nhóm nghiên cứu đang tìm hiểu vì sao có chuyện này”. 

Các nghiên cứu khác cũng cho thấy những phát hiện tương tự. Ví dụ, trong một nghiên cứu, ngay cả sau khi trẻ sơ sinh bị thiếu máu do thiếu sắt được bổ sung sắt để điều chỉnh tình trạng thiếu máu, chúng vẫn tiếp tục có những giấc ngủ không yên giấc hơn so với nhóm trẻ cùng độ tuổi - đôi khi thậm chí nhiều năm sau đó. 

Các loại đậu và thịt đỏ là nguồn cung cấp sắt tốt cho cơ thể. Ảnh minh họa: Freepik

Cũng phải lưu ý, việc bổ sung sắt cho trẻ em không bị thiếu sắt cũng có thể có những mặt trái. Một số nghiên cứu phát hiện ra rằng trẻ sơ sinh và trẻ mới biết đi có đủ lượng sắt nhưng được bổ sung sắt sẽ tăng cân chậm hơn và chậm phát triển hơn so với trẻ đối chứng. 

Các thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng đã phát hiện ra rằng trẻ sơ sinh được chỉ định ngẫu nhiên uống sữa công thức giàu sắt đạt điểm kém hơn trong các bài kiểm tra nhận thức về khả năng như trí nhớ thị giác, khả năng đọc hiểu và toán học ở cả 10 và 16 tuổi, so với trẻ dùng sữa công thức ít sắt. 

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho biết, việc bổ sung sắt chính xác bao nhiêu để tránh những tác động này vẫn chưa rõ ràng vì các yếu tố khác cũng có thể liên quan.

(*) Hemoglobin (còn được gọi là huyết sắc tố) là một loại protein chứa sắt có trong tế bào hồng cầu. Chức năng chính của hemoglobin là vận chuyển ôxy từ phổi đến các mô và cơ quan khác trong cơ thể.

Theo TSK số 697