Nivolumab là loại thuốc điều trị ung thư bằng liệu pháp miễn dịch. Ảnh: Depositphotos

Một dạng liệu pháp miễn dịch

Trước đó được sử dụng qua truyền tĩnh mạch và hình thức này có thể mất đến một giờ. Nhưng từ nay với loại thuốc tiêm dưới da, mỗi mũi tiêm chỉ mất 3-5 phút. Anh quốc chính là hệ thống y tế đầu tiên ở châu Âu phê duyệt tiêm ivolumab dưới da. Trước đó, vào cuối năm qua, Cơ quan quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Hoa Kỳ cũng phê duyệt hình thức điều trị này.

Như thế nếu mỗi bệnh nivolumab nhân cần tiêm thuốc này 1-2 lần mỗi tháng thì việc hình thức tiêm nhanh sẽ giúp tiết kiệm tổng cộng hơn một năm thời gian điều trị cho toàn hệ thống mỗi năm.

Giáo sư Peter Johnson, giám đốc lâm sàng quốc gia về ung thư của Dịch vụ y tế quốc gia Anh (NHS), cho biết việc tiết kiệm thời gian này sẽ “giúp đội ngũ y tế điều trị cho nhiều bệnh nhân hơn” và giải phóng công suất bệnh viện.

Những năm qua, thuốc nivolumab trị ung thư ngày càng thu hút sự quan tâm của nhiều người. Ngoài lợi ích mới nhất là tiêm dưới da thay cho truyền tĩnh mạch, thuốc được quan tâm vì sự chỉ định rộng rãi nhanh chóng của nó.

Tháng 12.2014, nivolumab lần đầu tiên được FDA Hoa Kỳ phê duyệt để điều trị ung thư da tiến triển, nhưng chỉ hơn 10 năm sau nó đã được mở rộng sang điều trị 14 loại ung thư khác gồm ung thư phổi, gan, dạ dày, ruột, thận, bàng quang, thực quản, đầu cổ, tuyến tụy, cổ tử cung, buồng trứng, tuyến tiền liệt, tuyến giáp và tuyến ức.

Liệu pháp miễn dịch của nivolumab tác động trên những tế bào hệ miễn dịch để tấn công ung thư. Ảnh: Adobe Stock

Nivolumab là một trong những thuốc kháng thể loại mới gọi là thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch (immune checkpoint inhibitors) giúp hệ miễn dịch chống lại ung thư. Thuốc hoạt động bằng cách hỗ trợ hệ miễn dịch phát hiện và tiêu diệt tế bào ung thư nên được gọi là liệu pháp miễn dịch.

Không như giải pháp tiêu diệt tế bào ung thư là hóa trị, liệu pháp miễn dịch tác động trên những tế bào hệ miễn dịch để giúp chúng tấn công ung thư. Bình thường tế bào T có chức năng  bảo vệ cơ thể con người khỏi ung thư bằng cách tiêu diệt các loại tế bào gây ung thư. Tuy nhiên, tế bào ung thư có khả năng tự phát triển và hình thành nên các dạng protein để giúp chúng không bị tế bào T nhận diện và tấn công.

Nivolumab nhắm vào protein PD-1 (programmed death-1) trên bề mặt tế bào T. Bằng việc ức chế PD-1, nivolumab giúp khôi phục hoạt động tế bào miễn dịch, cho phép chúng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư.

Thuốc ức chế điểm kiểm soát miễn dịch là dạng liệu pháp miễn dịch được sử dụng rộng rãi nhất cho bệnh ung thư. Thuốc đầu tiên hoạt động theo cơ chế này là ipilimumab, chặn điểm kiểm soát miễn dịch protein CTLA-4, giúp kéo dài sự sống cho bệnh nhân mắc u hắc tố tiến triển.

Về phần thuốc ngăn chặn protein PD-1, ngoài nivolumab còn có pembrolizumab, đã được chứng minh hiệu quả trong điều trị nhiều loại ung thư, bao gồm ung thư phổi không tế bào nhỏ, ung thư hắc tố và ung thư đầu cổ.

Nhóm thứ 3 ức chế điểm kiểm soát miễn dịch là atezolizumab, avelumab và durvalumab, có thể chặn protein PD-L1 và được sử dụng để điều trị một số loại ung thư, bao gồm ung thư bàng quang, ung thư vú, ung thư biểu mô tế bào Merkel, ung thư phổi không phải tế bào nhỏ.

 Thuốc nhiều hứa hẹn nhưng giá còn cao

Thuốc nivolumab hứa hẹn nhiều lợi ích trong điều trị ung thư, song vẫn gây ra tác dụng phụ khi dùng riêng. Ảnh: Getty Images

Một năm sau khi được FDA phê duyệt điều trị ung thư da, năm 2015 nivolumab được FDA phê duyệt tiếp điều trị ung thư phổi, điều này làm cho nó có ý nghĩa hơn.

Báo cáo của Cơ quan Nghiên cứu ung thư quốc tế (IARC) vào năm 2022, dựa trên khảo sát từ 115 quốc gia, cho thấy 3 loại ung thư phổ biến trên thế giới là ung thư phổi, vú và đại tràng. Trong số này, ung thư phổi phổ biến nhất với 2,5 triệu ca mắc mới, chiếm 12,4% tổng số ca mắc mới. Ung thư phổi cũng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do ung thư (1,8 triệu ca tử vong, chiếm 18,7% tổng số ca tử vong do ung thư).

Trong một thử nghiệm công bố vào năm 2015, bệnh nhân ung thư phổi được dùng nivolumab có thể sống trung bình 9,2 tháng so với 6,0 tháng ở nhóm người dùng docetaxel, loại thuốc hóa trị tiêu chuẩn được sử dụng cho những bệnh nhân như vậy.

Nếu xét về tỷ lệ nguy cơ, nguy cơ tử vong ở người dùng nivolumab thấp hơn 41%. Trong những năm sau đó, chỉ định của nivolumab được mở rộng ra nhiều loại bệnh ung thư khác nhau.

Năm 2021, nó được gọi là kẻ thay đổi cuộc chơi (game changer) sau khi FDA phê duyệt điều trị ung thư thực quản. Trong một bài bình luận đi kèm với bài nghiên cứu đăng trên tạp chí New England Journal of Medicine vào tháng 3/2021, TS David Ilson, chuyên gia về ung thư thực quản tại Trung tâm Ung thư Memorial Sloan Kettering ở New York (Hoa Kỳ), viết: “Đây là một bước ngoặt, chúng tôi đã chờ đợi điều này rất lâu rồi”.

Lý do khiến TS David ca ngợi nivolumab vì nó có thể làm tăng gấp đôi thời gian sống không bệnh của bệnh nhân từ 11 tháng lên 22 tháng. Nhưng dù mang lại nhiều cơ hội điều trị cho bệnh nhân ung thư, nivolumab cũng có những hạn chế. Đầu tiên, như tất cả các thuốc ức chế miễn dịch khác, nivolumab có giá khá đắt.

Theo thông tin trên website của Cục Quản lý dược (Bộ Y tế), một lọ thuốc nivolumab 10mg/ml dạng tiêm truyền tĩnh mạch nhập khẩu từ Mỹ tại thời điểm năm 2024 có giá gần 32 triệu đồng.

Ngoài ra, thuốc cũng gây nhiều tác dụng phụ khi dùng riêng, bao gồm buồn nôn, nôn, đau dạ dày, chán ăn, tiêu chảy, táo bón; loét miệng, thay đổi vị giác; ngứa, phát ban, đỏ hoặc phồng rộp ở tay hoặc chân; các vấn đề về nội tiết tố và gan; sốt, đau nhức cơ thể; cảm thấy yếu, mệt mỏi hoặc khó thở; các triệu chứng như cảm lạnh; nhức đầu, chóng mặt, tăng huyết áp… Thậm chí nivolumab còn có thể gây những tác dụng phụ nghiêm trọng ở nhiều cơ quan khác nhau và đôi khi đe dọa tính mạng. Một số tác dụng phụ có thể cần được điều trị bằng các loại thuốc khác và như thế quá trình điều trị ung thư có thể bị trì hoãn.

Theo TSK số 695