Cơ sở khoa học phê duyệt leucovorin

Cho đến nay, y học biết rằng một số trẻ tự kỷ có rối loạn chuyển hóa folate, cụ thể là thiếu hụt folate trong não bộ dù mức folate trong máu bình thường. Điều này thường do kháng thể tự miễn (Folate receptor alpha autoantibodies - FRAA) ngăn chặn thụ thể folate alpha, khiến folate không vượt qua được hàng rào máu não. 

Folate rất quan trọng cho chức năng não bộ, bao gồm tổng hợp DNA, methyl hóa, và sản xuất chất dẫn truyền thần kinh, nên việc thiếu hụt này có thể góp phần vào các triệu chứng tự kỷ như rối loạn ngôn ngữ, giao tiếp xã hội và hành vi.

Leucovorin không phải là axit folic thông thường mà là một dạng hoạt động của folate (vitamin B9), dùng trong y học để bảo vệ tế bào khỏi độc tính của hóa trị hoặc điều trị thiếu hụt folate.

Nó có thể dễ dàng vượt qua hàng rào máu não qua con đường phụ, giúp cung cấp folate cho não khi đường chính bị chặn bằng cách sử dụng đường vận chuyển thay thế, từ đó bổ sung folate vào não bộ giúp cải thiện chức năng thần kinh. Trước đây, leucovorin không được dùng để điều trị tự kỷmà chủ yếu dùng trong ung thư hoặc thiếu hụt folate.

Trong một số nghiên cứu của mình, Richard E. Fryem chuyên gia bệnh tự kỷ của Đại học Arizona (Mỹ), nhận thấy chứng thiếu hụt folate não (Cerebral Folate Deficiency - CFD) có liên quan đến các rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) và có thể cải thiện triệu chứng bằng leucovorin. Theo đó, tỉ lệ mắc tự kỷ ở những người bị CFD là 44%, trong khi chỉ có 38% những người bị CFD bị tự kỷ. Có đến 71% người mang kháng thể tự miễn FRAA ở người tự kỷ. Trong đó, trẻ em mắc tự kỷ có khả năng bị bệnh tự miễn FRAA cao gấp 19 lần so với trẻ bình thường. 

Khi được điều trị bằng leucovorin, sự cải thiện về triệu chứng tự kỷ lên đến 67%, cáu gắt (cải thiện 58%), mất điều hoà (88%), rối loạn vận động (47%) và động kinh (75%). Ngoài ra, leucovorin cũng cho thấy cải thiện đáng kể khả năng giao tiếp, các hành vi liên quan đến sự chú ý và hành vi rập khuôn. 

Leucovorin giúp cải thiện ở trẻ tự kỷ, nhưng chưa là thuốc đặc trị. Ảnh minh họa: Canva

Leucovorin có hiệu quả cao hơn ở trẻ thiếu hụt folate ở não hoặc có tự kháng thể FRAA dương tính với xét nghiệm đo lường tự kháng thể với thụ thể folate (folate receptor autoantibody test - FRAT). Các nghiên cứu cho thấy, thuốc không có tác dụng phụ nghiêm trọng và an toàn cho trẻ 2-10 tuổi.

Một thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng mù đôi cho thấy, nhóm trẻ dùng leucovorin (2 mg/ kg/ngày, tối đa 50mg/ngày) cải thiện đáng kể về ngôn ngữ và hành vi so với nhóm dùng giả dược. 

Cụ thể, điểm số trên thang đánh giá tự kỷ ở trẻ em (Childhood Autism Rating Scale - CARS) cải thiện 3,6 điểm so với 2,4 điểm. Một phân tích gộp năm 2021 cho thấy dùng leucovorin (0,5-2 mg/kg/ ngày) giúp cải thiện triệu chứng thần kinh, hành vi và nhận thức ở trẻ có CFD. 

Nghi ngờ phán quyết của FDA  

FDA khởi động quy trình phê duyệt thuốc leucovorin dựa trên kết quả phân tích các nghiên cứu khoa học từ năm 2009 đến 2024, cho thấy thuốc mang lại lợi ích cho những người mắc chứng CFD. 

Bộ trưởng Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ (HHS) Robert F. Kennedy Jr. cho biết: “Trong một thời gian dài, các gia đình đã không có câu trả lời hay lựa chọn nào khi tỷ lệ tự kỷ tăng vọt. Hôm nay, chúng tôi đang thực hiện một hành động táo bạo là mở ra liệu pháp điều trị đầu tiên được FDA công nhận”. 

Trước thông tin này, không ít nhà khoa học đã tỏ ra hoài nghi. Liên minh Các nhà khoa học về tự kỷ (Coalition of Autism Scientists) nhanh chóng ra thông cáo khẳng định: “Còn quá sớm để tuyên bố leucovorin là một phương pháp điều trị hiệu quả cho bệnh tự kỷ”. 

Alycia Halladay, chuyên gia sinh lý tâm lý và giám đốc khoa học Quỹ Khoa học Tự kỷ (Autism Science Foundation), cũng đồng tình: “Họ (FDA) hơi vội vàng”. Nhận định của bà có cơ sở vì trước nay quy trình phê duyệt một loại thuốc mới của FDA thường mất nhiều năm, với ít nhất hai thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn, nhưng lần này FDA chỉ dựa trên việc “phân tích những tài liệu có sẵn”. 

Tỷ lệ mắc tự kỷ gia tăng ở nhiều nơi trên thế giới. Ảnh: Canva

Theo Danielle Hall, giám đốc về công bằng y tế tại Hiệp hội Tự kỷ Hoa Kỳ (Autism Society of America), các nghiên cứu hiện tại về leucovorin liều cao còn quá yếu. Bà cảnh báo rằng những tuyên bố vội vàng về hiệu quả của nó có thể dẫn đến “hy vọng hão huyền” và “hiểu lầm rằng leucovorin là một “phương pháp chữa trị”.

Nhưng cũng phải lưu ý rằng, thực tế là trong nhiều năm qua leucovorin đã được các bác sĩ sử dụng điều trị tự kỷ theo hình thức kê đơn “off-label”(*). Trên các diễn đàn mạng xã hội như Facebook và Reddit, nơi các hội nhóm như “Leucovorin cho bệnh tự kỷ”, “Làm cha mẹ trẻ tự kỷ” các thành viên đã thảo luận sôi nổi về loại thuốc này.

Vào năm 2023, một phụ huynh chia sẻ: “Cả hai con trai tôi đều dùng leucovorin, một đứa cải thiện triệu chứng tuyệt vời, đứa còn lại hiệu quả chỉ ở mức trung bình”. 

Ngược lại, Caitee Donovan, một bà mẹ ở New York, chia sẻ với đài NPR (Hoa Kỳ) rằng cô cảm thấy “thất vọng” khi nghe các quan chức cấp cao tán dương lợi ích của loại thuốc này. Theo Caitee, con gái bà - Scarlett - được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ lúc 17 tháng tuổi với tiên lượng “sẽ không bao giờ nói được”. Nhưng 9 năm sau, nhờ kiên trì áp dụng liệu pháp ngôn ngữ, vận động và hành vi, cô bé giờ đây trở nên hoạt bát, nói không ngừng và thậm chí còn biết chơi cả bóng bầu dục. 

(*) Kê đơn “off-label” (kê đơn không theo hướng dẫn trên nhãn) là việc kê đơn một loại thuốc theo cách dùng khác, không theo các chỉ định đã được cấp phép bởi cơ quan quản lý dược. Điều này khá phổ biến và hợp pháp. 

Theo TSK số 700