Chuyện thật vừa xảy ra hôm qua: Chị hàng xóm nhà tôi sang than vãn về việc ho dai dẳng lâu ngày không dứt. Chị cho biết đã mua cả thuốc kháng sinh mạnh về uống mà cũng không đỡ ho. Tôi bảo: Chị phải đi khám bệnh, làm một số xét nghiệm xem nguyên nhân ho do cái gì. Trước mắt, chị có thể mua lọ sirô trị ho thông thường về uống xem có đỡ không. Một số sirô sirô trị ho như sirô bổ phế, sirô dextromethorphan… Thế là chị đi mua 2 lọ thuốc về và một trong 2 hộp thuốc lại là Diprospan, một loại thuốc tiêm.

Dextromethorphan có tác dụng giảm ho thông qua việc ức chế trung tâm ho trên hành tủy. Thuốc thường được dùng phối hợp với các thuốc khác để giảm ho trong viêm nhiễm đường hô hấp, ho do kích ứng phế quản. Thuốc không có tác dụng long đờm. Còn Diprospan là một kết hợp các ester betamethason có tác dụng kháng viêm và kháng dị ứng mạnh trong việc trị liệu các chứng bệnh đáp ứng với corticoid.

Do cách phát âm của một số người nên dextromethorphan cũng hay bị nhầm với dexamethason do hai thuốc này có tên và cách đọc gần giống nhau.

Nêu câu chuyện trên để dẫn đến một hoạt động Dược lâm sàng rất quan trọng trong quá trình dùng thuốc, đó là hoạt động xây dựng danh mục LASA, giám sát sử dụng và cập nhật cho nhân viên y tế trong bệnh viện, tại các nhà thuốc và cả các bệnh nhân.

Tại các bệnh viện, nhà thuốc, căn cứ vào danh mục thuốc tại cơ sở của mình mà đơn vị Thông tin thuốc hoặc bộ phận Dược lâm sàng phải công bố danh mục thuốc LASA, tức là danh mục thuốc nhìn giống nhau, đọc giống nhau (LASA – look alike sound alike). Danh mục này sẽ được cập nhật, bổ sung trong quá trình sử dụng. Bất cứ bộ phận nào liên quan đến quá trình sử dụng thuốc đều phải thực hiện các nguyên tắc kiểm tra, đối chiếu để tránh nhầm lẫn khi cấp phát, sử dụng thuốc.

– Thuốc nhìn gần giống nhau (Look Alike – LA): là thuốc được đóng gói trong bao bì trực tiếp (vỉ, viên, ống, lọ, chai, túi) hoặc bao bì gián tiếp (thùng, hộp) tương tự nhau về hình dạng, màu sắc, kích thước và thiết kế trên bao bì.

– Thuốc đọc viết gần giống nhau (Sound Alike – SA): là thuốc có tên biệt dược hoặc tên hoạt chất phát âm tương tự nhau hay có cách viết tương tự nhau.

Danh mục thuốc sử dụng tại cơ sở thường xuyên thay đổi nên danh mục LASA cũng phải thường xuyên được cập nhật để tránh nhầm lẫn, đọc nhầm hoặc kê nhầm những thuốc có hoạt chất, biệt dược tương tự nhau nhằm giảm thiểu sai sót trong quá trình đưa thuốc đến tay bệnh nhân và nâng cao hiệu quả trong việc sử dụng thuốc an toàn. Nhân viên y tế cần phải kiểm tra cẩn thận trước khi thực hiện y lệnh cho bệnh nhân (tiêm, truyền, phát thuốc). Tại các vị trí bảo quản, các thuốc thuộc danh mục LASA phải sắp xếp xa nhau, không để cạnh nhau tại các tủ thuốc trực. Bác sĩ phải ghi y lệnh rõ ràng trong hồ sơ bệnh án tránh nhầm lẫn. Việc tồn tại các thuốc dễ gây nhầm lẫn trong sử dụng là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây sai sót sử dụng thuốc và vấn đề này đang được cả thế giới quan tâm.

Tại nước ta, năm 2018, đã xảy ra trường hợp phát nhầm thuốc cho thai phụ khi bác sĩ kê toa thuốc Miproton 100mg dùng dưỡng thai nhưng dược sĩ lại phát nhầm thuốc Misoprostol 200mcg với mục đích phá thai. Một trường hợp nhầm lẫn khác đã ghi đơn thuốc nhầm cho bệnh nhân là Levetiracetam (thuốc chống động kinh) thay vì Piracetam (thuốc cải thiện chuyển hóa tế bào thần kinh, hỗ trợ hoạt động thần kinh trung ương) do tưởng rằng hai thuốc này tương tự. Sự nhầm lẫn một loại thuốc này với một loại thuốc khác không những không có hiệu quả điều trị mà còn sẽ gây hại cho bệnh nhân, thậm chí có thể dẫn đến tử vong.

Các nguyên nhân thường gây ra sự nhầm lẫn thuốc

Đó có thể là do chữ viết người kê đơn không rõ ràng, khó đọc; kiến thức về tên thuốc không đầy đủ; xuất hiện quá nhiều loại thuốc mới trên thị trường; các thuốc được đóng gói, bao bì tương tự nhau; liều, cách sử dụng, hàm lượng, tác dụng giống nhau.

Hiện nay có tình trạng các thuốc do cùng một nơi sản xuất thường có bao bì rất giống nhau hoặc tên thuốc phát âm gần giống nhau rất dễ xảy ra nhầm lẫn trong quá trình sử dụng. Các khoa Dược cần có các biện pháp tránh nhầm lẫn như dùng các chữ cái in hoa để nhấn mạnh sự khác biệt các thuốc có cách đọc giống nhau; nên sử dụng các ký hiệu cảnh báo cho các thuốc có hình dạng giống nhau hoặc dán nhãn chú ý ở các vị trí đựng thuốc tương ứng. Đối với các thuốc có cách đọc giống nhau, tên riêng hay tên thương mại nên được thêm vào để phân biệt với các thuốc còn lại.

Khi cấp phát thuốc, các dược sĩ phải nhận diện thuốc dựa vào tên và hàm lượng thuốc chứ không được dựa vào hình dáng và vị trí để thuốc. Luôn kiểm tra liều thuốc trước khi cấp phát, đọc tên thuốc một cách kỹ lưỡng và kiểm tra trước khi cấp phát.

Đối với bác sĩ, kê đơn thuốc cần rõ ràng dễ đọc; tên thuốc, liều dùng, cách dùng phải được ghi một cách cụ thể. Ngoài ra, việc chẩn đoán cũng cần ghi rõ để có thể dự đoán được trong trường hợp tên thuốc ghi không rõ ràng. Nếu có thể nên kê đơn bằng máy tính với chữ cái in hoa, hạn chế việc kê đơn bằng lời nói trừ những trường hợp thật sự khẩn cấp. Không những vậy, bác sĩ kê đơn nên nhấn mạnh cho bệnh nhân biết được tầm quan trọng của việc mua và sử dụng đúng các thuốc đã được kê đơn.

Đối với bệnh nhân, các nhân viên y tế có nhiệm vụ hướng dẫn sử dụng thuốc cho bệnh nhân không chỉ bằng lời nói mà nên bổ sung bằng giấy, và giao tiếp rõ ràng với bệnh nhân, yêu cầu bệnh nhân lặp lại tên và liều thuốc để đảm bảo rằng bệnh nhân đã thực sự hiểu. Việc cung cấp cho bệnh nhân đầy đủ thông tin về việc sử dụng thuốc một cách đúng đắn sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các sai sót sử dụng thuốc. Bệnh nhân và người nhà bệnh nhân được khuyến khích học và nhớ các tên thuốc mà họ đang sử dụng. Ngoài ra họ cần phải thông báo cho nhân viên y tế nếu phát hiện có sự xuất hiện của bất kỳ thuốc nào khác so với những thuốc thường được sử dụng.

Dựa vào danh mục thuốc LASA, tất cả bộ phận liên quan đến việc sử dụng thuốc cần phải xác định được các thuốc có nguy cơ gây ra nhầm lẫn cao, dễ gây sai sót trong dùng thuốc. Danh mục các thuốc LASA cần được thông báo và cập nhật thường xuyên ít nhất mỗi năm một lần tại các Bệnh viện, nhà thuốc, trạm y tế.