PFAS là một nhóm các hóa chất nhân tạo được sử dụng rộng rãi trong nhiều ứng dụng, sản xuất tiêu dùng và công nghiệp. Ảnh: Photo IIlustration/Lacey Browne

PFAS là viết tắt của các chất perfluoroalkyl hoặc polyfluoroalkyl, một lọ hóa chất lớn gồm hơn 10.000 hóa chất có độ bền cao do con người tổng hợp ra và đưa vào sử dụng hơn 40 năm qua.

Nó được mệnh danh là hóa chất vĩnh viễn (forever chemicals) vì khó phân hủy theo thời gian, tồn tại mãi trong môi trường và hòa tan trong nước. Hai PFAS được nghiên cứu rộng rãi nhất PFOS và PFOA.

PFAS có trong các sản phẩm giấy, hộp đựng thức ăn và thức uống mang đi, dụng cụ nhà bếp không dính, các loại chất liệu vải và những loại thảm chống thấm nước, mỹ phẩm có tính không trôi và không phai màu khi trang điểm, sơn bóng móng tay, điện thoại di động, máy tính, chất chống cháy, chỉ xỉa răng, sơn chống thấm chống cháy, kính áp tròng dạng mềm.

PFAS hầu hết có ở những vật dụng trong nhà. Ảnh: iStock

Ngoài ra, những dụng cụ nhà bếp có nhựa màu đen như khay dựng thực phẩm, muỗng dẹt và muỗng có rãnh dụng cụ nhà bếp đa năng (spatula), muỗng, đồ chơi trẻ em có màu đen…là sản phẩm tái chế từ rác thải điện tử có chứa một chất chống cháy nhóm DPBP là nhóm hóa chất chống cháy thuộc PFAS.

Chúng ta tiếp xúc với hàng trăm chất thuộc nhóm PFAS thông qua một số sản phẩm sử dụng hàng ngày khi mua thức ăn, uống nhanh mang đi, sử dụng chảo không dính khi nấu ăn nhất là dễ bị trầy xước bể mặt lòng chảo hay nồi không dính. Lúc này bụi PFAS dính vào thực phẩm, thức uống và đi vào cơ thể người qua đường tiêu hóa.

Trong môi trường nhà cửa, thảm trải sàn không thấm nước, thảm chống cháy, tấm phủ sofa, quần áo chống thấm chất liệu polyester, vải spandex đều có thể sinh ra vi bụi mịn polymer PFAS vàcon người có thể hít chúng qua đường hô hấp. Ngoài ra, nước sử dụng cũng có thể chứa PFAS bởi các nhà máy xử lý nước rất khó loại bỏ PFAS khỏi nguồn nước.

Nhiều tác hại của PFAS trên sức khỏe

Theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật (CDC) Hoa Kỳ năm 2019, huyết thanh của 98% dân số nước này có chứa PFOS. PFAS dễ dàng hấp thụ vào máu và liên kết mạnh với albumin huyết thanh người, rồi chu du khắp cơ thể.

Nghiên cứu dịch tễ học chỉ ra rằng việc tiếp xúc với PFAS gây ra nhiều tác hại cho sức khỏe con người bao gồm tăng nồng độ cholesterol, bệnh thận, rối loạn hormone tuyến giáp, thay đổi hệ miễn dịch, ung thư thận và tinh hoàn, rối loạn thần kinh, viêm xương khớp và bệnh hô hấp.

Nghiên cứu đăng trên tạp chí Nature Geoscience tháng 4/2024 cho thấy khoảng 31% mẫu nước ngầm có chứa PFAS ở mức có hại cho sức khỏe con người. Ảnh: Time

Nghiên cứu cũng cho thấy việc tiếp xúc PFAS có thể dẫn đến tổn thương mạch máu sớm và xơ vữa động mạch. PFAS cũng có thể gắn kết trong màng tế bào tiểu cầu và thúc đẩy trực tiếp sự hình thành huyết khối.

Trên gan, hoạt động của PFAS can thiệp vào hormone làm phá vỡ nội tiết, có thể kích hoạt một số thụ thể như axit béo và dẫn đến tích tụ chất béo hoặc gây viêm gan theo cách thức mà chế độ ăn uống không lành mạnh gây ra.

Những nghiên cứu gần đây còn cho thấy mối liên hệ giữa việc tiếp xúc PFAS và những tác hại thần kinh gồm các khiếm khuyết về nhận thức, rối loạn phát triển thần kinh và các bệnh thoái hóa thần kinh.

Ở trẻ em, PFAS có thể gây ức chế miễn dịch, ảnh hưởng đến phản ứng kháng thể của trẻ đối với vắc-xin. Ở người lớn, nhiều báo cáo ca bệnh đã chứng minh rằng việc hít phải bình xịt tẩm PFAS gây ra độc tính cấp tính ở người, dẫn đến các triệu chứng tức thì như ho, khó thở, khó chịu ở ngực và giảm nồng độ oxy trong máu.

Đáng nói là gần đây Cơ quan Nghiên cứu ung thư quốc tế (IARC) đã xếp PFOA là “chất gây ung thư cho người” (nhóm 1) dựa trên bằng chứng đầy đủ về ung thư ở động vật thí nghiệm và bằng chứng cơ học mạnh mẽ ở người tiếp xúc.

Các nghiên cứu về phơi nhiễm nghề nghiệp cho thấy ung thư phổi chiếm số ca tử vong cao nhất trong số các loại ung thư được báo cáo trong nghiên cứu về tỷ lệ tử vong nghề nghiệp có tiếp xúc PFAS.

Hơn nữa, tại các nơi có nguồn nước bị ô nhiễm PFOA, người ta thấy người dân ở đó có nguy cơ mắc ung thư phổi cao hơn 20–30% so với người dân sống ở nơi mà nguồn nước không bị ô nhiễm trong cùng khu vực. Nghiên cứu cũng đã xem xét tỷ lệ ung thư ở những người sống gần hoặc làm việc tại các nhà máy hóa chất liên quan đến PFOA.

Một số nghiên cứu này đã chỉ ra nguy cơ ung thư tinh hoàn và ung thư thận tăng lên khi tiếp xúc nhiều với PFOA. Ngoài ra, một số nghiên cứu cũng đã chỉ ra mối liên hệ có thể xảy ra với các loại ung thư khác gồm ung thư tuyến tiền liệt, bàng quang, vú và buồng trứng. Nhưng không phải mọi nghiên cứu đều tìm thấy mối liên hệ như vậy và cần nhiều nghiên cứu hơn để làm rõ những phát hiện này.

Theo TSK số 695