Một ca thay van ĐMC qua da tại Viện Tim TP.HCM. Ảnh: BVCC

Ngày 29/4/2025, tại nhà riêng của mình ở xã Tân An Hội, huyện Củ Chi - TP.HCM, ông C. sinh hoạt như một người bình thường. Ông phụ vợ quét dọn nhà cửa, chăm nom vườn tược.

Đó là điều bất ngờ ở một người tuổi 80, thương binh 1/8 và mang trong mình nhiều căn bệnh tuổi già. Và càng bất ngờ hơn khi hơn nửa năm trước đó ông đã thoát cảnh “thập tử nhất sinh” vì bệnh hẹp van ĐMC nhờ được bác sĩ Viện Tim TP.HCM điều trị kịp thời.

Ông C. chia sẻ: “Viện Tim TP.HCM đã cho tôi một cuộc đời mới. Khi bác sĩ nói bệnh của tôi không thể mổ hở vì lớn tuổi và có nhiều bệnh khác trong người nên phải làm kỹ thuật TAVI, tôi đồng ý ngay vì tin vào năng lực chuyên môn của bác sĩ”.

Ca can thiệp TAVI cho ông C. thực hiện đúng ngày Thương binh - Liệt sĩ 27/7/2024, được bệnh viện và nhà tài trợ hỗ trợ tối đa chi phí, như lời tri ân dành cho những chiến sĩ đã tham gia cuộc chiến đấu giải phóng Miền Nam và thống nhất đất nước.

Vượt qua thách thức

Sau khi được can thiệp TAVI hồi giữa năm qua, bệnh nhân V.M.C đã trở lại cuộc sống bình thường. Ảnh: Thu Hà

Ông C. là một trong 24 bệnh nhân được can thiệp bằng kỹ thuật TAVI (Transcatheter Aortic Valve Implantation - Thay van ĐMC qua ống thông) tại Viện Tim TP.HCM từ giữa năm 2023 đến nay. Bệnh nhân nhiều tuổi nhất 89 tuổi, tất cả đều khỏe mạnh và hồi phục tốt sau can thiệp. Nhìn rộng ra, ông C. cũng là một trong hàng triệu bệnh nhân khắp thế giới được cứu sống nhờ kỹ thuật y khoa tiên tiến này.

Lui về 75 năm trước, khi bác sĩ Charles A. Hufnagel thực hiện ca mổ thay van tim ĐMC nhân tạo đầu tiên tại Bệnh viện đại học Georgetown (Hoa Kỳ)vào năm 1952, y học xem như đã tiến được một bước mới vì từ nay bệnh hẹp van ĐMC đã có thể được điều trị triệt để.

Tuy nhiên, mổ tim hở lại luôn là một cuộc mổ lớn với nhiều bất lợi. Cuộc mổ thường kéo dài nhiều giờ, bệnh nhân cần được gây mê, mất nhiều ngày nằm viện và hồi phục. Chưa kể họ còn phải đối mặt với đau vết mổ và nguy cơ nhiễm trùng hậu phẫu.

Nhưng quan trọng hơn, thay van tim khó thực hiện ở những bệnh nhân cao tuổi (trên 75 tuổi) hoặc có bệnh nền đi kèm. Dù ngày nay y học đã tiến bộ và tỷ lệ tử vong sau phẫu thuật thay van ĐMC giảm xuống còn vài phần trăm, nhưng con số này cũng đáng suy nghĩ.

Đầu những năm 1980, bác sĩ người Pháp Alain Cribier nảy ra ý tưởng rằng nếu có thể mở van ĐMC bị tắc bằng ống thông thì có lẽ nhiều bệnh nhân không thể phẫu thuật sẽ có được cơ hội điều trị. Năm 1984, ông thử mở van ĐMC bằng một ống thông có bóng cứng. Bước đầu phương pháp có vẻ thành công, nhưng lâu dài lại thất bại vì van hẹp lại chỉ sau vài tháng.

Bác sĩ Alain Cribier, người được xem là cha đẻ của kỹ thuật TAVI. Ảnh: CHU Media

Không bỏ cuộc, Cribier và cộng sự nghĩ đến việc làm ra một van ĐMC nhân tạo bằng mô có thể đặt bên trong van ĐMC bị tắc của bệnh nhân. Ý tưởng táo bạo này bị nhiều người phản đối vì quá nguy hiểm và thách thức.

Một trong những thách thức lớn nhất là van phải được giữ tại chỗ và không chèn vào những bộ phận chung quanh. Thật vậy ngay phía trên van ĐMC là động mạch vành phải và trái. Nếu một trong hai động mạch này bị tắc nghẽn, bệnh nhân sẽ bị nhồi máu cơ tim, và nếu đó là động mạch vành trái thì bệnh nhân có thể tử vong chỉ trong vài phút. Ngay bên dưới van ĐMC là vách liên thất và van hai lá.

Tổn thương vách liên thất có thể làm hỏng hệ thống dẫn truyền tim và dẫn đến block nhĩ thất hoàn toàn, khiến tâm thất ngừng bơm máu đến cơ thể. Còn nếu đặt quá thấp, van ĐMC có thể phá vỡ van hai lá, khi đó bệnh nhân cần phẫu thuật tim hở để sửa chữa.

Tuy nhiên, mục tiêu khó tin này cuối cùng đã đạt được vào năm 2002 khi bác sĩ Cribier và cộng sự thực hiện thành công ca cấy ghép van ĐMC qua da đầu tiên trên thế giới tại Bệnh viện Đại học Charles Nicolle ở Rouen (Pháp).

Bệnh nhân đầu tiên được cấy ghép van động mạch chủ qua da. Ảnh: PCR

Bệnh nhân là một người đàn ông 57 tuổi đang hấp hối vì hẹp van ĐMC không thể phẫu thuật do mang bệnh ung thư trong người. Thành công này đã làm im lặng những chê trách của không ít người cho rằng ông “điên rồ” vì đi theo một con đường không đích đến.

Trong những năm sau đó, TAVI ngày càng hoàn thiện và nó được thực hiện thường xuyên hơn so với thay van ĐMC bằng phẫu thuật (Surgical Aortic Valve Replacement: SAVR).

TAVI nhiều lợi ích hơn phẫu thuật thay van

TS.BS Nguyễn Thượng Nghĩa,nguyên Trưởng khoa Can thiệp tim mạch Bệnh viện Chợ Rẫy TP.HCM cho biết hẹp van ĐMC là tình trạng van ĐMC không thể mở ra hoàn toàn, khiến lượng máu từ tim đến nuôi cơ thể bị ngăn chặn hoặc giảm đi. Điều này buộc tâm thất trái làm việc mạnh hơn để đẩy máu qua van ĐMC, lâu ngày gây ra phì đại tâm thất trái và khiến tim không còn hoạt động hiệu quả.

Do tuổi thọ con người ngày càng cao, tỷ lệ mắc bệnh hẹp van ĐMC cũng ngày càng gia tăng. Bởi theo thời gian van ĐMC bị vôi hóa, cản trở sự chuyển động của các lá van, làm van bị hẹp. Ngoài ra, hẹp van ĐMC còn có thể là hậu quả của tình trạng nhiễm trùng, bệnh van tim hậu thấp hoặc do bẩm sinh.

Theo bác sĩ CK2 Nguyễn Trung Quốc, Phó Giám đốc Viện Tim TP.HCM, người can thiệp TAVI cho bệnh nhân C., so với phẫu thuật thay van, TAVI giúp người bệnh tránh khỏi cuộc đại phẫu đau đớn với rủi ro cao. Đây là kỹ thuật ít xâm lấn, được thực hiện bằng các luồn ống thông từ động mạch đùi đến tim dưới sự hỗ trợ của gây tê vùng bẹn trong lúc người bệnh hoàn toàn tỉnh táo chờ cấy van.

Hình ảnh mô tả van sinh học TAVI khi thay thế van tim bị hẹp. Ảnh: Ghost Medical

Ông mô tả: “Bên trong ống thông là van sinh học TAVI được cấu tạo từ một khung kim loại hình trụ với các lá van làm từ tim bò hoặc tim heo, có thể xếp gọn để đưa vào vị trí van tim bị hẹp. Khi đến đúng vị trí, van TAVI sẽ được bung ra. Khung kim loại nở rộng, ép các lá van tự nhiên sang hai bên và thay thế chức năng van tim tự nhiên. Lúc này máu sẽ lưu thông hiệu quả từ tim ra ĐMC trong thì tâm thu, đồng thời ngăn máu trào ngược trở lại tim trong thì tâm trương”.

So với phẫu thuật, TAVI không cần mở lồng ngực, giúp giảm tối đa tổn thương mô và nguy cơ nhiễm trùng. Do điều này mà thời gian nằm viện của bệnh nhân ngắn hơn, thường 2-4 ngày, giúp họ sớm trở lại sinh hoạt thường ngày.

Bác sĩ Quốc nói tiếp: “Bệnh nhân sau làm TAVI cũng thường cải thiện rõ rệt các triệu chứng như khó thở, đau ngực và giảm khả năng gắng sức. TAVI cũng mang lại hiệu quả lâu dài trong việc phục hồi chức năng tim và kéo dài tuổi thọ.

Ngoài ra, phương pháp này còn có thể được thực hiện trên nhiều nhóm đối tượng khác nhau, từ bệnh nhân không đủ sức khỏe để chịu đựng phẫu thuật tim hở cho đến bệnh nhân mong muốn một phương pháp điều trị ít xâm lấn hơn. Hạn chế đáng nói nhất của TAVI chỉ là chi phí thực hiện còn cao, từ 600 – 700 triệu đồng, tùy theo loại van, nhưng người bệnh được thanh toán BHYT khoảng 100 triệu”.

Theo TSK số 695