Rác thải nhựa là mối nguy hại lớn đối với sức khỏe con người. Ảnh: Freepik

Chủ đề “Chấm dứt ô nhiễm nhựa” năm nay nhằm kêu gọi giải quyết ô nhiễm nhựa một cách tích cực và ô nhiễm nhựa ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người và môi trường.

Ô nhiễm nhựa ngày càng tăng

Mỗi năm, thế giới sản xuất hơn 460 triệu tấn nhựa, với khoảng 400 triệu tấn trở thành chất thải. Nếu xu hướng này tiếp tục, dự báo đến năm 2050 lượng rác thải nhựa hàng năm có thể đạt…1.100 triệu tấn.

Ước tính mỗi năm có từ 19–23 triệu tấn rác thải nhựa rò rỉ vào các hệ sinh thái nước, gây ô nhiễm nghiêm trọng các đại dương, sông ngòi và hồ nước.

Nghiên cứu tại đảo Lord Howe (Úc) cho thấy chim biển ăn phải hàng trăm mảnh nhựa, chiếm tới 20% trọng lượng cơ thể, dẫn đến tắc nghẽn tiêu hóa và tổn thương thần kinh. Điều đáng quan tâm là chỉ khoảng 15% rác thải nhựa được tái chế, phần lớn còn lại bị chôn lấp hoặc đốt, gây ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính.

Tình hình ô nhiễm nhựa tại Việt Nam cũng được báo động từ nhiều năm qua, mỗi năm Việt Nam thải ra biển 280.000-370.000 tấn rác thải nhựa, xếp thứ 4 thế giới về ô nhiễm nhựa đại dương. Theo một số nghiên cứu, trung bình mỗi hộ gia đình Việt Nam sử dụng khoảng 1 kg túi nhựa/tháng.

Tình hình ô nhiễm nhựa tại Việt Nam được báo động từ nhiều năm qua. Ảnh: Nhựa và sức khỏe

Riêng tại Hà Nội và TP.HCM, mỗi ngày có khoảng 80 tấn rác thải nhựa và túi nilon bị thải ra môi trường. Hiện tại, tỉ lệ tái chế còn hạn chế, chỉ khoảng 10% rác thải nhựa được tái chế, trong khi 90% bị chôn lấp hoặc đốt.

Năm 2023, Việt Nam nhập khẩu 420.000 tấn rác thải nhựa, tăng ít nhất 11% so với năm trước đó. Tuy nhiên, năng lực tái chế trong nước còn hạn chế, dẫn đến nhiều rác thải không được xử lý hiệu quả.

Trong lĩnh vực y tế, ngành y tế cũng đã đẩy mạnh phong trào giảm chất thải nhựa trong các cơ sở khám, chữa bệnh. Những cơ sở này đã có nhiều chương trình hành động để giảm thiểu chất thải nhựa được sử dụng.

Chẳng hạn chương trình giảm sử dụng nhựa dùng một lần (khuyến khích sử dụng các vật liệu thay thế bền vững trong bệnh viện như dụng cụ y tế tái sử dụng hoặc vật liệu phân hủy sinh học); phân loại rác thải nhựa y tế (triển khai hệ thống phân loại rác thải nhựa tại nguồn để tăng hiệu quả tái chế và giảm thiểu ô nhiễm); tuyên truyền và tổ chức các buổi đào tạo cho nhân viên y tế về tác hại của nhựa đối với sức khỏe và môi trường, cũng như các biện pháp giảm thiểu

Từ năm 2016 đến nay, nhựa trong não người tăng 50%

Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy vi nhựa tích tụ trong các cơ quan của cơ thể như máu, phổi, gan, thận, não, nhau thai, sữa mẹ và phân trẻ sơ sinh.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy mức độ vi nhựa trong não người đã tăng 50% kể từ năm 2016, đặc biệt cao hơn ở những bệnh nhân mắc chứng sa sút trí tuệ. Vi nhựa xâm nhập hàng rào máu não, đưa đến tích tụ trong mô thần kinh và có khả năng gây viêm, tổn thương tế bào và rối loạn chức năng thần kinh.

Theo những phát hiện mới được công bố trên tạp chí Nature Medicine tháng 2/2025, người ta thấy não người có thể chứa tới khoảng 7g nhựa hay tương đương… một chiếc thìa nhựa.

Đồng tác giả nghiên cứu Andrew West, chuyên gia thần kinh tại Đại học Duke, cho biết các nhà khoa học đã phát hiện ra mức độ “gần như không thể tin được” của vi nhựa và nano nhựa trong não của tử thi người. Theo phân tích của họ, lượng vi nhựa trong não người dường như đang tăng theo thời gian, cụ thể tăng khoảng 50% từ năm 2016 đến năm 2024.

Vi nhựa phát sinh từ sự phân hủy của các sản phẩm nhựa lớn như túi ni lông, chai nhựa. Ảnh: depositphotos

Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra mức vi nhựa cao hơn nhiều trong mô não so với mô gan và thận. Nồng độ vi nhựa cũng cao hơn trong não của những bệnh nhân đã chết được chẩn đoán mắc chứng mất trí so với não của những người đã chết không mắc chứng mất trí.

Vi nhựa và nano nhựa là những mảnh nhựa cực nhỏ hình thành từ quá trình phân hủy các vật dụng hàng ngày như bao bì, hộp đựng, quần áo, lốp xe... Những hạt nhỏ này đã lan rộng khắp hành tinh, từ đỉnh Everest đến sâu trong Rãnh Mariana. Chúng cũng xâm nhập vào cơ thể người, xuất hiện trong máu, phân trẻ sơ sinh, phổi và nhau thai.

Vào tháng 9/2024, những chất ô nhiễm cực nhỏ này cũng được phát hiện trong hành khứu giác con người, một loại mô não nằm phía trên mũi ở não trước. Vào thời điểm đó, các nhà nghiên cứu không hoàn toàn chắc chắn liệu vi nhựa có thể di chuyển sâu hơn vào não hay không, nhưng dù thế nào thì khoa học cũng xác nhận nồng độ vi nhựa trong não người đã tăng 50% trong 8 năm qua, từ 2016 – 2024.

Vi nhựa gây nhiều vấn đề sức khỏe

Vi nhựa hiện diện khắp nơi kể cả cơ thể người. Ảnh. Getty Images

Vi nhựa có thể kích hoạt phản ứng viêm và stress oxy hóa trong cơ thể, dẫn đến tổn thương tế bào và mô. Bên cạnh đó, vi nhựa có thể hấp thụ và vận chuyển các chất độc hại khác, như kim loại nặng và hóa chất công nghiệp xâm nhập vào cơ thể.

Với cơ chế viêm, vi nhựa vào cơ thể làm tăng nguy cơ bệnh tim. Một nghiên cứu chỉ ra rằng sự hiện diện của vi nhựa có thể tăng gấp đôi nguy cơ đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim ở những người mắc bệnh tim mạch. Vi nhựa cũng có thể gây tắc nghẽn động mạch, phù động mạch và viêm tế bào trong hệ tim mạch.

Đối với đường hô hấp thì hít phải vi nhựa có thể gây stress oxy hóa trong đường thở và phổi, dẫn đến các triệu chứng như ho, hắt hơi, khó thở và mệt mỏi; vi nhựa có thể gây tổn thương ty thể trong tế bào hô hấp, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh phổi mạn tính.

Đối với hệ tiêu hóa và chuyển hóa, vi nhựa có thể gây rối loạn chuyển hóa lipid và hormone, ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa và nội tiết; Vi nhựa còn có thể gây tổn thương tế bào thần kinh, dẫn đến các vấn đề về nhận thức và hành vi; nguy cơ sa sút trí tuệ. Còn đối với hệ sinh sản, vi nhựa chứa các chất như phthalate và BPA, có thể gây rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến chức năng sinh sản như làm giảm khả năng sinh sản nam giới.

Theo TSK số 695