Hội chứng ngưng thở khi ngủ ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống. Ảnh minh họa: Canva

Vấn đề nghiêm trọng nhưng bị xem nhẹ

Hãy thử tưởng tượng cứ mỗi đêm bạn phải đối mặt với nguy cơ ngưng thở nhiều lần trong lúc ngủ mà không hề hay biết. Bạn ngáy rất to, thỉnh thoảng ngừng thở rồi thở hổn hển như người vừa nổi lên khỏi mặt nước, cơ thể cứ mệt mỏi rã rời vào sáng hôm sau dù đã đủ giấc vào đêm hôm trước. 

Đây chính là những trải nghiệm của hàng triệu người OSA, căn bệnh ảnh hưởng sâu sắc tới chất lượng sống nhưng thường bị xem nhẹ hoặc không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

OSA một dạng rối loạn giấc ngủ khi đường thở phía trên (vùng họng và lưỡi) bị hẹp lại hoặc đóng kín lúc ngủ. Khi bạn thức, các cơ vùng này co lại giúp đường thở được mở ra cho không khí đi lưu thông dễ dàng vào hệ hô hấp. Khi bạn ngủ, các cơ ở cổ họng thư giãn (nhão ra) khiến đường thở ở một số người bị hẹp lại gây ra tiếng ngáy và nặng hơn là ngưng thở. Những người thừa cân, hàm nhỏ, cằm lẹm, cổ to/bạnh, lưỡi lớn, amiđan hoặc VA quá phát rất dễ bị hẹp/xẹp đường thở khi ngủ. 

Khi đường thở hẹp, lượng oxy trong máu giảm xuống và lập tức “đánh thức” não hoạt động trở lại, dù bạn đang ngủ, để tạm thời duy trì nhịp thở. Điều này xảy ra hàng chục, thậm chí hàng trăm lần mỗi đêm. Những lần tỉnh giấc chỉ diễn ra trong chớp mắt, người bệnh thường không nhớ và chất lượng giấc ngủ giảm sút rõ rệt. 

Nhiều người mắc OSA không hề biết vì triệu chứng xảy ra vào ban đêm – như ngáy to, thở gấp, đổ mồ hôi, ngủ hay mơ thấy mình sặc nước – và chỉ được người ngủ cùng phát hiện. Ban ngày, bệnh nhân liên tục cảm thấy mệt mỏi, buồn ngủ, khó tập trung, cáu kỉnh, giảm trí nhớ hoặc thậm chí đau đầu mỗi sáng. 

Nguy hiểm hơn, tình trạng này lâu dài còn làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề tim mạch (cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, rối loạn nhịp tim), đột quỵ, đái tháo đường type 2, bệnh gan nhiễm mỡ, thậm chí tai nạn khi lái xe hay khi lao động do buồn ngủ. Nghiên cứu chỉ ra rằng OSA không chỉ là bệnh của người lớn tuổi hoặc nam giới mà có thể gặp ở cả trẻ em, nhất là trẻ béo phì hoặc có amidan, VA to.

Kẻ thay đổi cuộc chơi

Với hàng chục triệu người mắc ở Hoa Kỳ và hàng trăm triệu người khắp thế giới, OSA là gánh nặng thầm lặng. Cho tới nay các giải pháp chủ yếu điều trị OSA gồm sử dụng máy thở áp lực dương liên tục (CPAP), đây được xem như chuẩn điều trị “vàng” vì máy giúp thổi luồng khí liên tục giữ đường thở luôn mở, ngăn ngừa tắc nghẽn. 

Hình ảnh người phụ nữ sử dụng máy CPAP. Ảnh: Canva

Những giải pháp khác là dùng thiết bị nha khoa, nghĩa là dụng cụ hàm tháo lắp kéo hàm dưới hoặc lưỡi ra trước, tạo khoảng trống cho đường thở, phù hợp với người OSA nhẹ - trung bình; phẫu thuật đường thở, áp dụng cho một số trường hợp, nhất là trẻ nhỏ hay bệnh nhân có cấu trúc bất thường (như amidan, VA quá phát, mũi vẹo, hàm nhỏ); kích thích thần kinh, dùng thiết bị cấy dưới da phát xung điện lên thần kinh lưỡi, ngăn lưỡi tụt ra sau khi ngủ sâu; thay đổi lối sống, bắt buộc với mọi trường hợp OSA gồm giảm cân ở người thừa cân, bỏ rượu bia, thuốc lá, duy trì tập luyện, tránh dùng thuốc an thần khi ngủ, tập thói quen ngủ nghiêng.

Dù đem lại hiệu quả, nhưng những phương pháp này cũng tạo ra một số nhược điểm như không phải ai cũng phù hợp và nguy cơ tái phát vẫn còn; phải dùng thiết bị phức tạp, gây phiền phức, vướng víu cho người dùng; can thiệp xâm lấn; tốn kém hoặc đòi hỏi thay đổi lối sống quyết liệt. 

Nhưng một bước ngoặt mới có thể giải quyết được những bất tiện trên khi một loại thuốc uống đầu tiên trên thế giới dành cho bệnh nhân OSA chuẩn bị ra mắt thị trường từ năm tới. Đó là thuốc AD109, sản phẩm nghiên cứu của hãng dược Apnimed (Mỹ). Trong thông cáo báo chí phát đi hồi tháng 7 qua, Apnimed gọi đây là kẻ thay đổi cuộc chơi điều trị OSA vì kết quả ban đầu rất ấn tượng. 

AD109 là sự kết hợp hai hoạt chất atomoxetine và aroxybutynin. Thuốc hoạt động rất thông minh bằng cách “đánh lừa” hệ thần kinh để não bộ duy trì trương lực cơ họng giống như lúc thức, giúp các cơ vùng cổ họng không bị “nhão” và đường thở luôn mở khi ngủ. Điều này đồng nghĩa AD109 giải quyết thẳng vào nguyên nhân cơ bản của OSA, là sự mất trương lực cơ khi ngủ, thay vì chỉ xử lý hậu quả như các phương pháp hiện tại. 

AD109 hy vọng mới cho người mắc OSA. Ảnh minh họa: Canva

Kết quả nghiên cứu giai đoạn 3 của AD109 trên gần 700 bệnh nhân OSA trung bình, nặng, không dùng được máy CPAP cho kết quả thật hứa hẹn: bệnh nhân giảm gần 50% sự cố ngưng thở so với trước khi dùng AD109 và sau một năm gần 23% người dùng AD109 đã kiểm soát hoàn toàn bệnh. Trước mắt, thuốc chỉ gây ra một số tác dụng không mong muốn nhẹ và vừa ở bệnh nhân,và tỷ lệ phải ngừng thuốc rất thấp (3%).

Không chỉ hiệu quả, AD109 còn mang lại sự tiện lợi vượt trội khi bệnh nhân không cần đeo máy, không phẫu thuật, không phụ thuộc thiết bị điện tử, dễ tuân thủ hơn với hàng triệu người, đặc biệt là nhóm người thường xuyên di chuyển, làm việc ca kíp, hoặc quá “khó chịu” với CPAP. 

Apnimed dự kiến nộp hồ sơ xin phê duyệt lên Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Hoa Kỳ vào đầu năm tới và hy vọng AD109 có thể xuất hiện trên thị trường vào cuối năm này hoặc đầu năm 2027 nếu được chấp thuận.  

Cơ hội và hy vọng cho người mắc OSA

Sự ra đời của thuốc uống như AD109 là cú hích lớn thúc đẩy cả ngành điều trị rối loạn giấc ngủ. Trên báo New York Times ngày 23/7/2025, tiến sĩ Phyllis Zee, chuyên gia giấc ngủ nổi tiếng của Bệnh viện Northwestern (Mỹ), nhận định: “Bất kể bạn dùng thiết bị gì, thuốc viên hay giải pháp nào khác, miễn là bạn kiểm soát được OSA thì bạn sẽ khỏe mạnh lên rất nhiều; giảm được nguy cơ bệnh tim, đái tháo đường, trầm cảm; và cải thiện cả chất lượng sống cho bản thân và gia đình”. 

Tại Việt Nam, tỷ lệ OSA chưa được khảo sát đầy đủ nhưng ước tính không hề nhỏ do gia tăng béo phì, lối sống ít vận động và số người lớn tuổi ngày càng nhiều. Đặc biệt ở các thành phố lớn, ngáy ngủ được xem nhẹ, đa phần người bệnh không biết hoặc ngại đi khám vì sợ phải mang máy thở hay mổ xẻ. Sự xuất hiện của AD109 có thể là “làn gió mới”, khuyến khích người bệnh chủ động đến chuyên khoa giấc ngủ thăm khám, từ đó lựa chọn giải pháp phù hợp với mình.

Tất nhiên, thuốc nào cũng có thể có tác dụng phụ và chưa hẳn phù hợp với tất cả mọi người. AD109 đang chờ kết quả theo dõi lâu dài về hiệu quả, tính an toàn, giá thành, cơ chế thanh toán bảo hiểm, nhưng dù thế nào thì nó cũng đã mở ra hướng phát triển cho các thuốc khác ra đời sau này. Hàng triệu người mắc OSA trên thế giới đứng trước ngưỡng cửa một kỷ nguyên mới: dùng viên thuốc uống trước khi đi ngủ để tận hưởng một giấc ngủ sảng khoái và chất lượng.

Theo TSK số 698